Ré Salṣêr
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Ré Salṣêr (Rio Saliceto in italiân) l'é un cmûn ed 6.089 ed la pruvîncia ed Rèz l'é tra mezanôt e matèina e a 27 chilômeter cîrca dal cèinter ed Rèz.
Urègin dal nòm
modificaAl nòm al tōṣ urègin dal canêl ciamê Rio ch ' l'andêva e al và a drê, incō cun al nòm Treşnêr, a i cufîn cun Chêrp, dôp al dvèinta Sân Zôrz in Ré, al nòm Ré Salṣêr al dvèinta uficêl int al 1864, la zûnta ed Salṣêr a 's dêv a i sâleṣ ed padòl che vînen só ind al só teritôri. I só abitânt però al ciâmen, incora incō, sōl Ré.
Stôria
modificaLa stôria antîga ed Ré la cumîncia cun la préma bunéfica fâta da i rumân. În, difâti, ed cl' època lé soquânt rèst catê ind la zôna, tra quisché un leòun in mêlmer, ch' al fêva pêrt ed 'na tòmba, adèsa tgnû da cât int al curtîl dal Palâs di Prîncip a Curèz, i rèst 'd un pavimèint a muṣâich catê in véia Cà di Frê int al 1912 e un quadrèl ciamê manoberiê per l'incavadûra ch' al gh'îva insém, catê mèinter a 's fêva un schêv ind l' istèsa zôna int al 1969, adèsa tgnû da cât ind la Bibliotêca Comunêla. Al teritôri comunêl d'adèsa al vîn cuntê cme fât da terra, ronchi e prati e cun pôchi persòuni in un documèint da rè longobêrd Desiderio int al 772. Pêrt dal teritôri ed Ré al figûra cme pusès ed la Cēṣa ed Rèz int al 907 ch' al pâsa pó a Bonifâcio ed Canòsa, pêder ed Matélda, ch' al la dà indrê incòra a la Cēṣa. Al nòm ed Ré a 's vèd la préma vôlta int al 1093 in 'na bòla ed l'antipêpa Gilberto. Int al Léber di Fôgh dal distrèt ed Rèz tr' al XII e XII sècol Ré al riṣûlta cun 20 faméj ed cuntadèin padròun e 7 de mzêder. L'é sòta a la Sgnuréia di Da Curèz, la Zèca dal Principê l'ēra a Vèla Caprì ed Ré. Per sècol Véla ed Curèz int al 1859, cun un plebisît, l' utîn l'indipenèinsa aministratîva dal Cmûn ch' la và in vigôr al prém de znêr 1860. Cun l'eṣèimpi dê da Rèz e Nuvalêra al 18 avrîl 1881 nâs a Ré la Socetê Operâia ed Mótva Asistèinsa, cun la mîra ed purtêr asistèinsa a j operâi in dificultê. Int al 1899 cun la 'stèsa mîra Alfredo Ansaloni al fònda la Socetê ed Fradlânsa di Militêr in Cungêd. Cun la mîra ed dêr valōr al carateréstichi e a comercialiṣêr al vèin dal pôst al 23 agòst 1901 a 's fònda la préma Socetê Coperatîva ciamêda L'Enologica.
Al palâs dal Municépi
modificaAl Municépi al vîn inavgurê al 23 otòber 1889, préma l'êra, dal 1860, in soquânt lochêl ed la canônica. Prugetê da l'architèt Giuseppe Aimi ed Curèz in stîl dal '700 al gh'à 'na piânta a fōrma ed T. Ôt mdajòun che figûren i fundadōr dal Cmûn: don Giovanni Battista Branchetti, Luigi Brunetti, Luigi Carbonieri, Fortunato Galantini, Luigi Nicolini, Sante Santachiara, Tomaso Terrachini, Frumenzio Bernini în j elemèint decoratîv ed la dubadûra in tèra côta urdnê dal Séndech Pier Giacinto Terrachini al fiōl ed Bruto.
Al Teâter Comunêl
modificaCiamê ind j ân indrê Cinema Teatro Montanari, dal nòm dal prém padròun, l'é stê tirê só al tèimp ed l'imbisiōṣ piân ed la sitê ed l'izgnêr Pier Giacinto Terrachini, ind i prém ân dal sècol pasê, quând Ré al s'é richî de stâbil póblich e privê. L'8 fervêr 1911 la cumpagnìa G.Zannini cun la cumèdia Il Cardinale ed G.Parker l' inâvgura al Teâter. Dôp che per un lòng tèimp l'é stê sarê, al stâbil dal dé d'incō, l'é stê inavgurê al 31 znêr 1993 dal tót arnuvê Luigi Pillitu l'à curê al decorasiòun dal balaóstri di logê.
Palâs Diamanti
modificaL'ēra, fîn al 1935, al palâs dóve gh'ēra L' Enologica al prém èint a sistêma coperatîva ch' la s'é dêda la mîra ed prudór e vendér al vèin. Còl vèin ed Rè da la gradasiòun pió fôrta ed l'intêr circundâri, che Pier Giacinto Terrachini prém séndech al gh'à dedichê un munumèint cgnusû cme Il Bacco, fât da 'na stâtva ed Noè insém a 'na grôsa bòta, l' é pó stê butê zò al tèimp dal fâsio. Lòngh i mûr dal fabrichê în stê més, cme adôb, i vēder ed sintunêr ed butéli da vèin, urdnêd in môd che a l'estêren a 's vèden sfalsêd i fònd e al bòchi a testimuniânsa ed la vucasiòun dal vèin ed la coperatîva. 'Na târga comemoratîva cun la figûra ed Sân Zôrz, prutetōr ed Ré, l'é stêda mèsa zò al 23 agòst 2001 in ucasiòun di sèint ân ed la fundasiòun.
Cēṣa ed Sân Zôrz Mârtir
modificaInt al 1070 in un elèinch di bèin che deşgnîven da la Cēṣa ed Rèz l'é numinêda per la préma vôlta 'na mudèsta cappella Sancti Georgii cum centum juges bèle pusès dal marchèiṣ Bonifacio, pêder ed la Cuntèsa Matélda ed Canòsa. Int al 1238 la nômina 'd un prêt la fà pinsêr che, fîn d'alōra, gh'ēra a Ré 'na capèla o 'na cēṣa. Bèle in ruvîna e mìa pió in grêd ed sudisfêr al necesitê ed 'na popolasiòun in cunténov avmèint, la préma cēṣa l'é stêda dal tót arfâta só prugèt ed l'inz. Raffaele Villa da Curèz e turnêda a cunsacrêr al 23 avrîl 1879. La cēṣa dal dé d'incō, ch' la preṣèinta 'na piânta a crōṣ latèina cun 'âbsida mèza rotònda, la gh' à al d'ed dèinter divîş da pilâster quadrê in trèi navêdi. D'ed sōver a l'altêr magiōr un bòun quêder d'altêr cun 'na tèila, fōrsi 'na côpia d'un quêder ed Antonio Allegri ciamê al Curèz (1498 – 1534) ch' al figûra la Madòna cun al Bambèin e Sân Zvanèin, in pió la Madòna ed Loreto sostgnûda e incurunêda da ânzel e Sân Rôch in galêra côpia dal têrd Sesèint ed 'n' ôvra ed Guido Reni tgnûda ind la Galeréia Estèins ed Mòdna. Mèinter a 's fêva un schêv atâch a la cēṣa, a l'inési dal XVIII sècol, é stê catê 'na grôsa tòmba prubabilmèint d'època rumâna fâta da 'na câsa da môrt, ed quâter leòun ed mêrmel e dō ûrni mési a i cò ed la câsa. Incō a gh'é armêṣ sōl ûn di quâter leòun còl cun la scréta:C. Fuficius Hilario, adèsa tgnû da cât al Palâs di Prîncip a Curèz, chiêter trî înt stê sbraghê per fêr ed la calsèina. Dôp al teremôt ed l'otòber 1995 l'é stê necesâri rinfursêr al tèg e al restâver dal decorasiòun, inavgurê int al 2000.
Materiêl pr'andêregh in fònda
modifica(manca):
- Oscar Battini - Rio Saliceto : materiali per la storia di un paese - a cura di Angelo Attolini. - Rio Saliceto : Comune, 2002.
- Alfredo Gianolio - Storia popolare di Rio Saliceto - Reggio Emilia : Tecnocoop, 1980.
- Rio Saliceto: Guida informativa. - Reggio Emilia : Noana, 1991
Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân