Bibiân
| C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân | 
|
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Bibiân o Bibiēn (int al dialèt dal pôst) (Bibbiano in italiân) l'é un cmûn ed 10.021 abitânt ed la pruvîncia ed Rèz més a 17 km tra mezdé e sîra ed Rèz e tajê da la ferovéia Rèz- Canòsa.
Stòria
An n'é mìa fâcil dêr 'na dâta ed nâsita ed Bibiân: i sègn ed la préma preṣèinsa umâna (fònd ed capâni, rèst ed cerâmica, bundânt bagaj fât a mân ed silîcio) a s'arfân a l' època ed l'etê ed la prêda ed mèz. La lòunga permanèinsa di antîgh francèiṣ l'é testimuniêda da rèst ed l'etê dal fèr e dal tòun ed vōṣ cêltichi armêṣi ind al dalèt lochêl. L'urègin dal nòm l'é prubabilmèint lighêda a l'ucupasiòun rumâna dal I sècol e l'à tôt al nòm ed l'asegnatâri dal tèri: al pôst l'é stê prubabilmèint un Vibianus o Baebianus fundus, che l'arcôrda un fundus rumân puṣisiunê in sti pôst ed tèri dimòndi grâsi. Tânt i rèst rumân saltê fôra in sègvit a catêdi ed rôba antîga cme tericôti, cerâmichi, rôbi ed cà. L'é sōl cun l'etê medioevêla che la stôria ed Bibiân la dvèinta pió precîṣa atravêrs un prém cèinter abitê lòungh a la strêda ch' la purtêva al furtificasiòun che dêven inséma al Èinsa, e che ed còli a gh'armâgn la masésa costrusiòun furtifichêda ciamêda "Turâs". Ind al sècol XII la stòria ed Bibiân l'a's lîga in môd ch' an 's pōl mìa ṣlighêr al vicèndi di Canòsa, cme l'arcôrda ânch al stèma cumunêl. Int al 1155 al bōregh al srà dal tót més dèinter al fèdev canòsiân ed Bianèl, mèinter 'n' êtra localitê bibianèiṣa, Piasōla, l'êra bèlo da préma dèinter al fèdev. Ed la faméja di Canòsa Bibiân l'à segvî al vicèndi fîn al XVIII sècol, quând al pasêva a i marchèiṣ Gabbi (1757). Da divêrs stódi a s'é fât l'idèja che in ûn cunvèint benedetèin ed Bibiân în stêdi mési per sèimper al règoli ed la risèta per la prudusiòun dal Grâna. Bibiân l'à utgnû l'indipendèinsa cumunêla a l'època dal Dipartimèint dal Cróstel, mèinter cun la caschêda ed Napoleòun, j Este a l'àn més insèm a Muntèc. Al muciarà la grandèsa d'adès sōl int al 1860. Divêrsa da còla bibianèiṣa la stòria ed la frasiòun ed Bêrch (per dimòndi tèimp lighêda a Muntèc e a Pèrma), andêda a fêr pêrt dal cmûn ed Bibiân sōl dôp l'Unitê.
Cultûra
Personâg lighê a Bibiân
- Giovanni Battista Venturi (fîşich)
- Don Pasquino Borghi (mdâja 'd ôr ed la Reşistè)
Êter prigèt
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Bibiân
Materiêl pr'andêregh in fònda
(manca):
- Loris Bottazzi - Storia di Bibbiano : dalle origini all'unità d'Italia - [Reggio Emilia] : Tecnostampa, 1988
- Claudia Codeluppi - Canale di Bibbiano e documenti d'archivio nei secoli XIV-XVII - Reggio Emilia : Diabasis, 2004
- R. Barazzoni, C. Faietti - Bibbiano : la gente, le vicende : dall'unita d'Italia alla liberazione - Reggio Emilia : Tecnostampa, 1976
Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Bibbiano trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.
Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân