Cadelbôsch ed Sōver
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Cadelbôsch ed Sōver (Cadelbosco di Sopra in italiân) l’è un cmûn in pruvîncia ed Rèz cun pió ed deṣméla abitânt (al 2013). As câta a 8 chilômeter da Rèz insém a la statêla 63 vêrs Mântva.
Al j urégin
La stôria dal Tragatèin
Piò ed quâter-méla ân fà la zôna ‘d la bâsa arzâna l’ēra in grând pêrta quacêda dal padóli e dòunca salvâdegh. Grâsia a i depôṣit purtê a la bâsa dai fióm e dai turèint al padóli a tachén ad arculêr mò a duvrà pasêr dimóndi ân prèma che l’ óm al pôsa mèter só cà in cla tèra ché. La préma preṣèinsa ed l'óm ind la zôna ed Cadelbôsch l'é testimunièda da 'na teramêra ed l'etê dal brónz (XVII - XII sècolo a. C. ) catêda ind al 1890 al Tragatèin, i schêv ân purtèr incòra a la lûṣ, tra chiêter lavōr, di bagàj ed teracôta e 'd crêta, 'na cà in séma al gòci ch' la ‘s é deṣfâta a cuntât cun l'âria. 'Na pêrt di rêst catê în tgnû da cât int al muṣèo ed Piasèinsa. L'època Rumâna an à mìa lasê particulêri testimuniânsi dal só pasâg ed i pusébil rêst în ed sicûr suplî sòta a di móc ed depôsit ed ripôrt. Cun al cròl ed l'impēr Rumân, int al 476 d. C. cîrca, al campâgni în stêdi bandunêdi e i fióm e i canêl, mìa pió tgnû a drê, a j ân ròt j êrṣen e a j ân mandê sót àcva tót da la via Emélia fîn al Po. L'é stê alōra che int la zôna ed Cadelbôsch a's în mési insèm al grandiōsi distèisi buschîvi (trêdi zó in môd precîs mél ân pió têrdi) che ân dê al nóm al Cmûn. Int l' època ed l'invasiòun longobêrda (VII-VIII sec. d. C .) dal céchi comunitê a's êren fermêdi tr'al fési buscâj e îven cumincê a lavurêr la tèra. Ûn di prém cèinter l’è gnû só pròpria al Tragatèin, béle ocupê a l'etê dal brònz, fōrsi perché la zôna l’êra dmèj difèiṣa dal j acvi. Al sît ocupê l’è cgnusû cun al nòm caşamèint Ruvariolo in un documèint ed l'ân 853 e al nòm Ruvariolo (al deṣvîn dal tedèsch Rohr) al stà, jostapûnt, a spieghêr un pôst pantanōṣ pîn ed valsâna e câni ch' êren atâch al casamèint. Dôp l'invasiòun ed j ungherèiş ind i ân 899 e quî gnû dôp, dintōrna al caṣamèint è stê tirê só un castèl. Al castèl ed Ruarōl (Ruarolo), al gh’ēra bèle int al 1054, l’ēra dal famèj fevdêli dal pôst pó l’é pasê, int al 1219 o pôc dôp, sòta al cunvèint ed Sân Zvân Evangelèsta ed Pèrma. La só véta l’è stêda, a tóti al manêri cûrta, e int al 1305 a gh’armagnîven sōl i rèst del mûri e del cistêrni. I frê Benedetèin, ind al pôst dal castèl, ân tirê só ‘na grancia, osèja ‘n’ aṣiènda agrécola cmandêda da ‘na cōrt principêla. Stà cōrt la srà arfâta e cambiêda da còla dal dé d’incō int al peréiod 1586-1619. Vêrs la metê dal XV sècol davânti a la cōrt é stê fât pasêr al Cròstel, al cunvèint ed Sàn Zvân, per andêr da ‘na rîva a cl’êtra, l’à més só un traghèt apôsta béle cnusû alōra, al 1517, cme al Tragetìn. Al parôli Tragatèin e Ruarōl a srân druvêdi a piēt int al cōrs dal XVI sécol a sgnêr l’istès sît, pó Tragatèin al vinsrà. Al d' ed dèinter dal castèl ed Ruarōl a gh' êra la cêṣa ed S.Zvân, cgnusûda fîn dal 1095, ch' la dvintrà proprietê dal cunvèint ed S.Zvân int al 1219. Scampêda al castél, l'êra incòra in funsiòun ind la secònda metê dal XIV sécol mó dôp la srà cambiêda da l'uratôri ed S. Mâver tirê só al d'ed dèinter ed la cōrt. Fōra dal castél l'êra gnû, só atâch al Mél, 'na secònda cêṣa intitulêda a S Faustèin, arcurdêda cme proprietê dal cunvèint ed Canósa int al 1116, e ch’ a ‘s perdrà in sègvit al sègn. Dôp l'invasiòun di j-Ōngher ânca Vicozoaro, 'na burghêda atâch al Tragatèin, al 's cambierà in furtèsa. Al castèl, sgnê in un documèint del 1025, l'êra ed divêrs personâg, ciaschedûn cun 'na pêrt pió o mēno sustgnûda. (Gherârdo dal Bôsch a 'gh n' îva ad esèimpi un otêv). Ind al cōrs di sécol XII - XIII al cunvèint ed S Prôsper ed Rèz, pr'avèirel cumprê o da 'na dunasiòun, al dvintrà al pió grand properietâri dal castèl. Int al 1320 a 's fà avânti la necesitê de ṣlarghêr ed dû mêter i fusòun per 'na pió grânda sicurèsa ed qui che gh' ân dà stêr insèma a la tòr. Tachêda al castèl (butê zó ind al XIV sècol) a gh'êra la cêṣa ed S. Celestèin, numinêda int al 1025 cme 'na comûna capèla. Tra la fîn del XIV e l'inèsi del XV sècol, la gînta l'à bandunê Vicozoaro e la s'é spustêda a circa dû chilômeter a matèina in dōve l'à tirê só, ind la pusisiòun dal dé d'incō, 'na nôva cêṣa ed S. Celestèin.
Da Vico Zoario a Cadelbôsch
L’urégin ed la zôna cumunêla dal dé d’incō l’a s’ arpôrta al 900-950 circa, peréiod in dōve a nasîva al bōregh ciamê Vico Zoario, dal latèin Vicus ch’a vōl dîr vilâg ed Zearius da zea ch’al vōl dîr spelta (in dialèt fariōl), êrba alōra dimòndi comûna ind la zôna. Al pió antîgh documèint in dōve a s’ arcôrda dal bōregh a risûlta éser al rôgit dal 6 Avrîl dal 1032 in dō a ’s documèinta la dunasiòun del Castèl ed Vico Zoario. Int al 1215 risûlta padròun dal Castèl e ‘d la grand pêrt dal trèin arèint, Gherardo del Bosco, dal só nòm deṣvîn (acsé a cûnta la legénda), al nóm dal dé d'incō ed Cadelbôsch. Vêrs al 1219 i trèin in dōve i padròun êren i Benedetèin ed Canòsa (Boschetto e Roarolo) a pasén in properietê di frê Benedetèin dal cunvèint ed S.Zvân ed Pèrma. Chilōr a cumîncen un grôs lavôr ed bunéfica del tréin e àn dê véta al mzadréj ed Roarolo e dal Boschetto. La mzadréia dal Boschetto l'êra mésa tr'al teriângol cuntgnû da la strêda ch' la pôrta a Runsês, da la pruvinciêla fîn al pûnt nōv dal Cròstel, cun al só cèinter ind l'antîga Ustaréia-Albêregh ciamêda Begarola, in ségvit ed properietê dal Marchèis Gherardini. Ed frûnt al véc magaṣèin dal Cunsôrsi Agrâri, ch' l’ é stê trê zò, a gh'é, ânca adès, un antîgh fabrichêt ch'al pécia ind l'ôc pr' i sō trî êrch. An 's cgnós mìa al fîn e al perché l'é stê fât, fōrsi l'êra la préma canônica ‘d la cêsa o 'na quêlch centrêla ed 'n ôrden religiōṣ che ind al véci chêrti al gnîva ciamê Le Delizie, nóm incòra adès arcurdê dai nóster véc, per quânt an ‘s în cgnòsa mìa al fundamèint. Dèinter, ind l’intrêda, a’s câta ‘na pitûra a frèsch intachêda, epór interesânt, ôvra ‘d un pitôr del Quâtersèint, in dō ghé piturê quâter sânt; fra lôr al dmèj tgnû l’è còl ch' l’arvîṣa a un Pêpa, S. Celestèin I, al prutetōr dal cēsi ed Cadelbôsch.
Int al Rinasimèint
Vêrs la fîn del XIV sec., tr’al 1350 e al 1400, al nóm ed Vicozoaro al sparés dal véci chêrti e al vîn cambiê da còl ed “Domus de Bosco (Cà del Bosco)” ânch pr' al spustamèint ed la gînta pió a matèina (in dō al dé d'incō a ghé al cèinter ed Cadelbôsch ed Sōver). Ché l'é stêda tirêda só la césa intitulêda, cme béle préma còla ed Vicozoario, a S. Celestèin. Al fabrichêt al srà dal tót arfât int al peréiod 1755-64. Int al 1515 a gnîva pó tirêda só, pr' ôvra dal Príncip Ercole d'Este sgnōr ed Sân Martèin in Ré, la Césa a Cadelbôsch ed Sóta, cun la divisiòun ed Cadelbôsch ed Sōver da tóta la gînta ‘d la bâsa. Al Rinasimèint l'é stê un peréiod ed grând spiandōr e ‘d grôsi batàli. Cadelbôsch, cme tót l' arṣân l'êra alōra sóta a la râsa 'd j Este. Cme dét, còst l'é stê un peréiod ed grândi ôvri. D'intōrna, difâti, al 1570 a vînen inviê impurtânt lavōr idrâvlich ed bunéfica, al fîn de 'n sparpagnêr mìa al j acvi di turèint che da j Apenèin a gnîven zò e bagnêven la padusa (al vâli ed Nuvalêra e Guastâla). Al teriângol fât a l’albaṣèin ed Cadelbôsch ed Sót e ‘d la Sèida dal Cròstel e dal Canalâs l’armagnîva , però, quacê dal j acvi e dòunca, per avrîr ‘na vìa ânca a sté acvi, as è fât lònga la vìa “Bresciana” – l’êra la strêda vécia préma dla Strêda Statêla 63 - al schêv che l’à ciapê al nóm ed la vìa, purtànd acsé al j acv fîn a la Pramsâna, da pôch tirêda só paralēla al Po. La grôsa pèsta del 1630, còla ch’la impî al pagîni di Promessi Sposi dal Manzoni, la ciâpa ânca Cadelbôsch; în môrti 60 persòuni. Per dmandêr la Grâsia Celèsta a's é més zó, atâch a la cêṣa ed S.Celestèin, i fundamèint ed l' Oratôri ciamê da la gînta al Ceṣulèin , dedichê a la Beâta Vêrgin ed la Gêra e a i S.S. Sebastiân e Rôch. L’è stê trê zó int al 1940 per fêr pôst al nôv imbòch ed Via Muns. Sacân. L’è còst al sécolo in dō, per un peréiod mìa precisê, Cadelbôsch l’è stêda al pôst e la cà ‘d un Capitân (l’êra cme un Maresciêl di Carabinêr dal dé d’incô) ch' al gh’îva sót ed ló l’Èrṣen, Cadelbôsch ed Sòt, la Sèida, Sèss, Mancaṣêl e S.Prôsper. Cadelbôsch a 's pōl fêres grând per óna dal prémi scōli campagnôli fâti mìa a benefési di réch, di nôbil o dal clâs pió fortunêdi mó di pió pôver. Fundêda int al 1679 cme Scōla Péja da don Pelegrèin Da Oglio, pâroch ed Cadelbôsch ed Sōver, l’à dê alôg in magiurânsa a i ragasō dal clâs mêno benestânt ch' a 'gh gnîva insgnê al prémi cgnusèinsi dal calcôl, ed luchêla e 'd gramâtica. Per incuragêr la frequèinsa don Pelegrèin al dêva a i pió biṣognōs 'na quêlch munèida cgnusûda da la gînta cme ferlèin. Al vacânsi estîvi, fât curiōṣ, an gnîven mìa fâti a benefési di sculêr mó per fêr arpunsêr al mèister. La Scōla Péja, dvintêda dôp Seminâri Celestiân, la cuntinvê la só ativitê ânca ind i sécol dôp e la srà sarêda dal tót ind al 1961.
Vêrs l’unitê d’Itâlia
L’è ind al mèz dal 1700 che a 's méten zó i fundamèint ed la nōva Cēşa dal Cèinter (còla dal dé d’incō) nêda int al 1769. La cēşa vécia, cumprèis la tòra dal campâni, l’è stêda pó mésa dèinter a còla nōva dimòndi pió lònga e pió lêrga. A la fîn dal 1700, cun lèg 19 Messidoro ân VI ed la Repòblica Francèisa a gnîva fât al distrét ed Gualtēr ch’al gh’ îva la gînta ed Gualtēr, Pēve Salṣêr, S.Vitôria e Cadelbôsch. Int al 1810 in conseguèinsa d’j ôrden napoleônich che urdnêven l'ôbligh ed fêr i simitèri luntân da la burghêda, l’è gnû só a mezanôt ed la Cêṣa dal Cèinter al simitèri ciamê ed S. Francèsch. Tr’al 1800 e al 1830 ‘na sfîlza ed diṣâster a 's botén adôs a la zôna cadelboschèiṣa, tra còsti al pió dulōroṣi j-în: ‘na pideméia ed tîfo, un taramôt dimòndi fôrt e ‘n’ inundasiòun dimòndi grôsa. L’é còst ânch al peréiod in dō la gînta la cumîncia arblêres al preputèint gvêren duchêl fîn a rivêr a la costitusiòun del Gvêren pruvisôri ed Rèz del 1848, nê a sègvit ed la fûga del Dóca, Francèsch IV spavintê dal nutèsi ed la rivolusiòun ed Vièna e dal 5 giurnêdi ed Milân. Tra i vuluntâri êren preṣèint ânca sèt cunsitadèin ed Sèida, ‘d l’ Èrṣen, e ’d Cadelbôsch. Int al 1859 a’s cumbât la grând batâlia ed Solferèin e S. Martèin e al 19 d ‘agóst, la gînta ed Cadelbôsch l’à picê al mân a Giuseppe Garibaldi ch’al pasêva d’ ed lé. Al 4/12/1859 per decrēt dal Guvernadôr Farini, a vîn més insèm al Cmûn ed Cadelbôsch ed Sōver ind la giuriṣdisiòun dal dé d’incō. Int al nōv cmûn ed Cadelbôsch a vînen tôti só £ 203,57 per la sotoscriòun Pro spedisiòun ed Garibaldi in Sicélia . In di dêṣ ân dal 1860 al 1870 al prém Sendéch, Enrico Terrachini, al mèt in pē al scōli elementêri pòblichi, per mas'c e fèmni, ind al quâter frasiòun dal Comûn. Int al 1876 a vîn mésa insèm ‘na regulêra cundòta médica dal Cmûn. Int al 1889 a nâs la préma Societê Coperatîva ciamêda: Associazione Operai Braccianti . A l’ j-elesiòun aministratîvi dal 1899 i socialésta ed i radichêl unî cunquésten per la préma vôlta al Cmûn, fîn alōra amministrê da i monarchîch-liberêl.
Dal ‘900 al dé d’incô
A i prém dal 1900 a vîn fundê a Cadelbôsch la préma Coperatîva ed Cunsóm, a vîn inavgurê ânch un salòun per spetacôl ciamê: Teatro Catellani, ṣlarghê pó ind al 1953. La préma Guêra mundiêla la fa di môrt ânca tra i cadelboschèiṣ, 150 sitadèin dal Cmûn a mōren, tra quisché dō mdaj d'argînt: Luigi Panini e Alpenore Melli. Pr’ arcurdêr i môrt in guéra ind al 1922 a vîn scuacê in Municépi ‘n târga ed mêlmer cun scrét i nóm. A la fîn dal 1920 a’s tîra só al fabrichêt ed la scōla davânt al Municépi. Int al 1925, al 13 Dicèmber a l’Èrṣen a 's tîn clandestinamèin al têrz Cungrès ed la Federasiòunn Arṣana dal Partî Cumunésta. Tr’ al 1919 e al 1926 a vîn fâta la grôsa Bunéfica Pramsâna-Molia ch’l' interésa ânca al cmûn ed Cadelbôsch inséma i trèin a matèina dal Cròstel. Int al 1936 a vîn inavgurê al Palâs Comunêl ôvra ed l' Inz. De Sanctis. Int al 1939 la Bânca Agrécola Comercêla ed Rèz l’arvés al prém spurtél a Cadelbôsch ed Sōver, in sté peréiod a’s fân i prém impiânt ed lûṣ elètrica. Int al 1940 a scòpia la secònda Guéra mundiêla. J ân tr’ al 1941 e al 1945 în j ân ed la Resistèinsa e la gînta cadelboschèşa l’è intrevgnûda in môd gajêrd cun bèin 232 óm e 27 dóni. Al dóni cadelboschèiṣi în stêdi ânca còli ch' ân dê l’ideja ‘d la famōṣa Adunêda Sedisiòsa ‘d l' Otobér 1941, óna dal manifestasiòun pió grândi ‘d la rivôlta al fâsio ch' l’à més insèm, davânti al Municépi, pió ed 1.000 dòni. Finî la guéra ind la sêla dal Municépi è stê numinê al Cumitêt ed Liberasiòun e la Giûnta ch’ l’è nasûda cun Marastòun séndech, l’è stêda apruvêda dal Perfèt ed Rèz cun al Decrêt dal 12 ed lój 1945. In ricôrd ed tót i Môrt in guéra dal peréiod ed la Resistèinsa a vîn inavgurê al 26 Setémber 1965, int la Piâsa ‘d la Libertê, al monumèint dedichê a la Resistèinsa, ôvra impurtânta ed valōr artéstich dal scultôr Marino Mazzacurati. Per unurêr i Môrt in guéra ind al cōrs ed la lôta per la Liberasiòun, a Cadelbôsch a vînen tirê só di pilastrèin ind i divêrs pôst in dōve é gnû di masamèint. La brōta aluviòun dal Po dal 1951 la fa véder la solidarietê di sitadèin ind i confrûnt ed la gînta dla bâsa arṣana. Int al 1958 a vîn inavgurê l'eşîlo comunêl a Cadelôsch intitulê a i Môrt ed la Liberasiòun. Al 1959 l’é l'ân ed l' inavgurasiòun ed la Bibliotêca Comunêla ind la sêla Rotonda dal Municépi. Int al 1961, a l’ Èrṣen, a vîn inavgurê al ricôver pr’ j-ansiân e inâbil ciamê Casa della Carità.
La Cēşa ed S. Celestèin
La gh’à ‘n elegânt facêda in stîl têrd sesèint e un intêren a tréi navêdi cun al sufét a vôlta e sînch altêr. I quêder di trî altêr laterêl în stê piturê da Lorenzo Franchi (1565-1632) e arfân al figûri ed S. Âna, la Madòna dal Rusâri e la B.V. ed Lorêto; insèm al quêrt altêr laterêl, intitulê a la Madòna ‘d la Véta, gh’ è ‘na pitûra a frèsch dal XVI sècol ch’ l’é stêda ind i sècol pasê elemèint ed duvisiòun e ‘d ufêrti vutîvi. D‘impurtânt valōr artéstich în ânch: al côro ed lêgn ed l'âbsida, intajê e cun dû ōrden ed bânc, dal secolo XVII, l'ôrghen dal setesèint dal famōṣ Traeri més int al côro ed mansèina e l'antîgh Altêr Magiōr, in lègn intajê ed per intêr indurê dal XVII sécol. Int la sagrestèia l’è tgnû da cât un altêr cun ‘na figûra sâcra in lègn dal sècol XVI, ch’al deṣvîn da l'uratôri dla Côrte del Tragatèin; int al mûr d'ed sōver ‘na pitûra a frèsch dal rinascimèint bèin fâta l’arfà la figûra ed Michēl, S. Luséia e S. Andrèa. A tâch a la cēşa ed S. Celestèin a gh’êra l’uratôri tirê só int al 1632, per schivṣêr j-efèt ed la pèsta che gh’êra alōra. L’é stê tirê zó int al 1940 per fêr al pôst al nōv imbòch ed la strêda per Castelnōv ed Sòt.
La stôria dal frasiòun
A tâc al distrèt ed Ruarōl, sòta al cunvèint ed S. Zvân e al distrèt ed Vicozoaro, sòta al cunvèint ed S Prôsper, a gh’êra int l’ època medievēl un têrz distrèt ciamê Cōrt Mantvâna, cun ‘na grandèsa ed circa 40.000 biōlchi, al ciapêva grân pêrt la zôna ed l’ Èrṣen, Cadelbôsch ed Sòt e ‘d la Sèida. Al fèdev l’é stê: ind al 1141 di Malaprèisa da Gès, int al 1142 dal comûn ed Rèz, int al 1143 di Da Curès e int al sécol dôp ed nōv dal comûn ed Rèz. Al cèinter aministratîv dal fèdev l’êra int al castèl ed l’Èrṣen, sgnê int al 1141 e trê zò da l'esêrcit ed la Cêṣa int al 1329.
Véla Èrṣen
Véla Èrṣen la ciâpa al nòm da la fôrt arznadura lasêda dal Cròstel dôp al só pasâg sucès in zôna (via Mazzini) tr’al VII e al IX sécol d.C. Via Mazzini l’ è incòra incō sgnêda da un lòngh mó sensébil sêlt (da i 29 mêter i.l.m. ed la Rôca as pâsa a i 24 in via Cantòun Mèli) che fân da testimòni ed l'antîgh cōrs dal turèint. Al sît ed Véla Èrṣen l’é numinê in un diplôma dal 963 ed Utòun I Imperadōr; al gh’îva al tetól ed Cōrt e a gh’êra un castèl di Malprèisa che l’ân vendû int al 1142 al cmûn ed Rèz. Còst ocupê da l’esêrcit ed la Cêṣa, l’é stê probabilmèin butê zò perché an ghé armagnés memôria. La cêṣa ed S.Giustèina e S.Sipriân, mèsa in urègin in via Vialêt, l’è sgnêda in véta int al 1149, la srà arfâta a sincsèint mêter ed distânsa tr’ al 1448 e al 1451, l'é numinêda tra còli ed S.Prôsper in un documèint dal vèschev Berto. Arfâta in manêra grēc-rumân int al 1681 insèm a la tòra dal campâni e a la canônica dal Retōr Fiurèinsa, só disèign ed l’ architèt Pietro Ferretti di Cavasôl e finîda dal priōr Fonso Tedèsch. La cēşa l’é badzêda ai Sânt Giustèina e Siperiân. Al d' ed dèinter a gh’é ‘na stimêda pitûra a frèsch dal 1400 arviṣânt la Madòna Dal Cârmine.
Cadelbôsch ed Sòt
A sèmbra che al vèiri "Cà dal bôsch", ch' ân dê al nòm al Cmûn, a n’ êren mìa a Vicozoaro (incō Cadelbôsch ed Sōver) mó a Cadelbôsch ed Sòt. Mési int i bôsch ed la Cōrt Mantvâna a l'j în numinêdi a partîr dal 1141, la "Véla Domorum de Boscho" l' a’s vèd, cme impurtânsa secònd la lèg, bèin spièghêda in 'na scritûra dal 1267. La cêṣa ed la SS. Nunsiêda la srà tirêda só int al 1513. Al prîncip Ercole d’Este fevdatâri ‘dla Cōrt Mantâna, cun ‘n scritûra dal 1513 fâta int al cunvèint ed S.Prôsper, l’à fundê un benefési sòt al tetòl ed la SS. Nunsiêda per la fabricasiòun ed la cēşa ind al sît ed “Cà ed Mèister” Cadelbôsch ed Sòt dal dé d’incō. La costrusiòun ed la parôchia ed Cadelbôsch ed Sòt l'é sucèsa al 2 d'avrîl dal 1515. Ind l’istès 1515 l’é avgnûda la divisiòun di parochiân ed la zôna da la parôchia ed S. Celestèin. La cêṣa la gh’à incòra l’impalcadûra uriginêla dal sec. XVI, a pêrt pôchi mudéfichi, mèinter in câmbi dl’ antîga canônica, n’é stê fâta ‘na nōva cun al concōrs dal Cmûn e di parochiân.
Véla Sèida
Al nòm Sèida (Seta) al duvrè deṣvgnîr da “Salisetam" (bôsch ed sâleṣ).Al prémi infurmasiòun che dân nutèsia dal sît a’s câten ind al 1265 che zibesèn un sègn che ind la zôna a gh'êra un fôs o un câmp ciamê “La Sèida ed l'Èrṣen”, In 'na chêrta dla préma metê dal XV sèc. a gh'êra sgnê un bôsch ciamê “ Sèida int la Véla” ed Véla l'Èrṣen. Tra i bôsch dla Cōrt Mantvâna la catarà al sît, int al 1450, ânca la cēṣa ed S.Bernardèin ed Véla Sèida. In zôna an gh'êra mìa né cêṣa o uratôri préma ed còla ed S.Bernardèin ch' l'é stêda cunsacrêda int al 1454, la cēṣa dòunca l'à ‘vû urègin dôp st' època. Difâti, insém a soquânt scrèt dal 1466, ind l'archévi veschvêl né stê catê cunfèirma. La cēṣa le dimòndi mudèsta; dènter a 's pōl amirêr 'na bèla pitûra, ôvra ed valōr figurànt S. Cecèlia. In urégen, la cēṣa, l'êra girêda in sèins cuntrâri a còl dal dé d'incō cun la facêda a mezdé e cun al fònd ed la navêda ed mèz a l'albasèin. Al fabrichêt dal dé d'incō l' é stê finî ind la secònda metê dal XVII sècol; la campâna pió grânda, ciamêda “Bernardèina" in unōr dal sânt prutetôr, l’ê dal 1682.
La Côrt Mantvâna
La Cōrt Mantvâna, dal XV sècol e fîn a la Rivolusiòun francèisa, l’armâgn int al mân di marchèis ed S.Martèin in Ré, râm pió cèch d’ j-Estèins, i marchèis ed S.Martèin in Ré, int al XVI sécolo, ân tirê só a la Madunèina ed Cadelbôsch ed Sót ‘na véla sgnurîl, da destinêr a cà estîva, cun di fabrichêt destinê a la racôlta di prodòt che ògni afitvâri l’êra tgnû a dêr (generalmèint un quêrt dal racôlt). La véla l’êra circundêda da di fusòun, pêrch e giardèin mèinter dō stâtvi a grandèsa umâna, mési insèma a la pôrta d'ingrès, salutêven cun la mân avêrta j invidê che arivêven. La tradisiòun popolêr la ‘s fêrma insèma al credér che a 'gh sia dal galèrei sòt tèra che partirèn da la cà indivêrsi diresiòun e ‘d un ”pòs raṣōr” o "di mél taj", pîn ed lâmi, in dōve égh gnîven fâti caschêr al persòuni melvésti.
La nâsita dal Cmûn
Al 4 dicèmber dal 1859, cun decrêt dal governadôr Farini, l’é stê fundê al cmûn ed Cadelbôsch ed Sōver, unènd j antîgh distrèt ed Ruarōl, Vicozoaro e la pêrt d’ed sōver dla Cōrt Mantvâna. La pêrt d’ed sòta, de stà cōrt, incō l’as pōl arcgnòser cun al zôni ed S.Rôch e S.Bernardèin, ch’êren bèle stê, da tèimp, tôt al cmûn ed Rèz e dê ai sgnōr ed Guastâla e ai Gunṣêga ed Nuvalêra. Al prém sendéch l'é stê Enrico Terrachini , ch' l'é armês in cârica dal 1864 al 1866. Al fabrichêt dal nōv Municépi, fât da l' Inzgnēr Raffaele De Sanctis, l'é stê inavgurê int al 1936
Materiêl pr'andêregh in fònda
(manca):
- Ferdinando Arlotti - Produzione ai primi studi ginnasiali in Cadelbosco Sopra per il conte D. Ferdinando Arlotti - Reggio Emilia : Tip. Bondavalli L., 1868.
- Edifici rurali sul territorio di Cadelbosco Sopra. - Cadelbosco Sopra : Comune, 1990
- Mariapia Notari Trevisan - Il seminario celestiniano di Cadelbosco Sopra - Reggio Emilia : G. Bizzocchi, 1998.
Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân