Arzintèla

Arzân

Bulgnaiṡ

Mudnéś

Miranduléś

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

Artécol in dialèt arzân

L' arzintèla (lucertola in italiân - Lacertilia al só nòm sientéfich), ind i paèiş ed léngua latèina în pió cgnusû cme Sauri (Sauria, în 'na sòt categoréia 'd serpèint ed la categoréia Squamata).

Pôst in dó' 's câten al râsi dal j Arzintèli

Carateréstichi

Al j arzintèli a gh'àn la tèsta piâta e a teriângol, al côrp piât e 'na còva lònga. În per lo pió a quâter gâmbi, ânch cun dal gâmbi ch' an 's vèden mìa (int j aguidi cme l'urbèt), céchi (int i scincidi cme la Lusengola - l'arzintèla dal fèin) e gh'àn al j urèci d'ed fōra sèinsa al gîr ed l'urècia. J ôc a gh'àn al lumèli nîgri e la lûş ed l' ôc zâla e a gh'àn al palpēdri. La léngua l'é a dō pûnti e la sêrov a l'arzintèla cme ôrghen ed tâst e cme êrma ed câsa in quânt la saléia la tratîn al bestiulèini ch' la mâgna: insèt, bèigh e vêrem.

L' arzintèla la gh'à dō masèli rubósti e dō fîli ed dèint tót cumpâgn. Tr'al careteréstichi ed soquânt gróp, l' autotomia, oséia în bòuni, per inganêr chi 'gh dà la câsa, de stachêr la còva in chêş ed perécol, ed sôlit dōp l' a 'gh tōrna a crèser.

Ind i pió grând, ed cól gróp ché, la lunghèsa la pōl andêr da i pōch centémeter (quêlch geco di Caraibi) fîn a i trî mēter dal drêgh ed Komodo.
Al j arzintèli, in gèner, a gh'an 'na bòuna resistèinsa a j atâch ed chi 'gh dà la câsa, perché dal prōvi fâti in laboratôri, in pió ed turnêr a fêres la còva, în bòuni 'd arsanêres ânca cun dal grôsi frîdi. In pió în bòuni, sèimper in chêş ed perécol, ed fêr al fînti môrti cgnusûda cme fêlsa môrt, (in italiân: morte apparente o tanatosi).

Soquânti arzintèli în bòuni ed cambiêr culōr. Al chêş pió cgnusû l' é l' Arzintlòuna (Camaleonte in italiân) mó cla carateréstica ché égh l' àn ânch ed dièter gèner.

Ed sôlit a mâgnen ed j insèt o mâgne ed la chêrna. Soquânt gèner a mâgnen ed l'êrba o a mâgnen ed tót, un eşèimpi carateréstich ed quisché l' é l' Iguana, ch' la mâgna sōl ed l'êrba.

Inrâsen 'na vôlta a l'ân ind la têrda primavèira. A mèten zò da 3 a 8 ōv in bûşi che schêven cun al sâmpi davânti, mèinter a cócen vìa la tèra scavêda cun al sâmpi dedrê. J ōv în céch e biancûş e al gós l' é alâstich. I céch a şbrêghen al gós cun un gèner ed dèint insém al mûş ch' al câsca subét dôp la nâsita.

La còva

Cme bèle dét, soquânt gróp 'd arzintèli a gh' àn la carateréstica ed prèir pêrder la còva s' égh vîn dê adôs da quelchidûn. La pêrta ed la còva stachêda la gh'à di cèinter nervōş relativamèint indipendèint dal servèl, ch' a pōlen cumbinêr un muvimèint 'd arvujamèint ânca se la còva l'é stachêda dal côrp. Còst al şluntâna l'atensiòun ed còl ch' al gh'é drē saltêr adôs ch' al crèd che la còva la sìa la metê vîva ed la bèstia, mèinter l'arzintèla, ch' l'armâgn fērma cme môrta, apèina la vèd al mumèint gióst la scâpa.

J arvujamèint ed la còva, pôch a la vôlta, a câlen int al mumèint che l' oségen int al vèini tajêdi al câla.

Al destâch ed la còva l'é cavşêda da 'n grôs artiramèint di móscol ch' a gh'é e la sucêd lòngh a di piân ed rotûra pervést tra i nōd dal filòun, ch' în al zôni pió dèbel dal filòun ed la schîna.

I móscol armâgnen artirê ânca dôp al destâch per bluchêr la moragìa fîn a quând la frîda l'é guarîda. Da sté frîda a gnirà arfâta 'na còva nōva. Quând la frîda an n' é mìa pêra dal vôlti a pōl sucêder ch'a vègna arfât pió ed 'na còva.

Galeréia ed fôto

Arzintèla da mûr
(Podarcis muralis)
pugêda insém a 'na piânta
Arzintèla insém a un trûş 'd êlber
Arzintèla
N'arzintèla tolta şò in Româgna
Un cordilo gigante
Cordylus giganteus

Colegamèint d'ed fōra

NicolaNitti – Tót insém a i serpèint e al bèsti ch' a stân in âcva e fōra

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Lucertola trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.