Bègatèṅ

(Reindirizzamento da Bigât)
C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś Emiliàn

Artéccol in dialètt mudnés

La sarcophaga carnaria
Dū móschi ch'i ciùlan


Al bègatèṅ[1] (bigattino in itagliàn) 'l è la larva dla mósca ciamàda Sarcophaga carnaria.

S'la pògia i sò óṿ in na frida vèrta la pōl dar vita a 'n mâł ciamâ Miàśi ch'al pōl culpìr anc 'l óm, c'n al larvi parasìti ch'i tàc'n a magnàr la carna d'l òspit [2].

Descrisiòṅ

Al bègatèṅ 'l è 'n vèrum pìcul biancàstar (soquànt milimét'r ad lunghésa e un par ad milimét'r ad larghésa) che, durànt al cicclo ch'a vèṅ prima dla sò metamòrfuśi, al magna la carna ch'l è drē a marsìr.

La Sarcophaga carnaria, cgnusùda anc cuma “Mósca griśa dla carna”, la gh'à dū òć dimóndi grand ad culōr rós, la magna da tut e la pògia i sò óṿ e 'l sò larvi in dla carna in putrefasiòṅ (bèsti mòrti, magnàr andâ da mâl, e via dascurénd) o diretamènt in dla mèrda e in di pét acsè lōr i gh'aṅ tut qvél ch'a gh vōl par scampàr.

I bègatèṅ i crés'n in présia e in dal gir ad pòc tèmp i s fàn'n al gus e pò i vènan fóra trasfurmâ in móschi.

I bègatèṅ i èṅ druâ dimóndi p'r andar a pés parchè i èṅ dal larvi ch'i scàmp'n a lung (e i cóstan pôc) e i pés i gh vaṅ mat. S'a sa spapèla na mósca gravda ad cla rasa lè c'n un masamóschi a sucéd da spés che pò i vènan fóra da la pansa vèrta un muć ad bègatèṅ viṿ ch'i tàc'n a 'ndar in gir par cònt lōr. Qvést a sucéd pròpria parchè l'è vivìpara (i putèṅ i gh crésan dèntar).

Miàśi

A=testa B=cûl 'd un bègatèṅ
Bègatèṅ ch'i èṅ drē a magnàr na caróggna

Se par daśgràsia a gh'is da sucédar ad mandàr śò viṿ chi bègatèṅ lè, a gh'è da star dimóndi atènt parchè a s và in a risć ad bcàr-as na miaśi in dal stómag. La larva la taca a magnàr i òrg'n intèran d'l òspit, faghénd di taj dèntar ch'i faṅ dimóndi mâł.

I pés però qvést i n al sànan minga e, s'i gh la càvan a scampàr a 'l pescadōr, pò i vaṅ incónt'r a na bruta fiṅ! Difàti a s è vdû vgnir fóra di bègatèṅ da la bóca o da 'l buś dal cûl dal tròti mòrti da pôc.

In madśìna legàla, p'r al fat ch'la Sarcophaga carnaria l'è 'n insèt necròfag, la s dróa par far-as n'idéa dla data ad mòrt 'd un cadàvar o sinò la vèṅ bòna anc par tiràr via dal tesû necròtig a i malâ parchè a 'l bègatèṅ a gh piàś dimóndi e acsè a s tîṅ pulìdi 'l fridi. La la s è druàda anc in tèmp ad guèra [3].

Culegamènt estéran

Nòti

  1. (MUD) e (IT) In mudnéś bgatèin , cum'a s cata in dal disiunàri "A m'arcòrd - Dizionario enciclopedico del dialetto modenese", dal Sandar Bellèi, Frara 1999, diminutìv ad bigàt, vesegiadìv ad bēg
  2. Sìria, l'Oms la rigìstra di caś ad miàśi, un mâł cauśâ da la spurcìsia Yahoo, 28 ad Nuvémbar dal 2014
  3. Bègatèṅ par 'n uś teràpic Mednat.org


Animali della campagna emiliana (tradurre)Bèsti ed la campâgna emiliânaBisti d'la canpâgna emigliènaBèsti dla campagna emiglianaBesti d'la campâgna emiliana

anatranâderanàdranàdranàdör | barbagiannibarbagiânbarbazànbarbagiàṅ | bue | pidocchiopiōcbdòcpiôc'bdòc | bigattinobigatèinbigâtbègatèṅ | biscia / serpebésabessabéssabîssa | baco da seta / bombicebèigh da sèidabigàt dla saidabigâtbigàt | rosporôspbòtrospbòt | canecâncancâncan | capponecapòuncapåncapòuncapôn | cavallocavâlcavàlcavâlcavàl | caprachêvrachèvrachèvracrèva | cuculocóchcócchcócchcócch | conigliocunîn-cunéjcunéicunéj o cunèṅcunî | cornacchiacurnâciacurnâciacurnacia | asinoêṣenèsenèsenèsen | apevrèspaevbêgaev | formicafurmîgafurmìgafurmìgaformìga | gallogâlgàlgalgàl | gallinagalèinagalénagaleinagalén'na | gattogâtgàtgatgàt | gazzagâzagâżagaśa | grillogrélgrélgrilgrél | lupolòuvlauvluvlöv | ramarroingòrligùrramarligùr | leprelēvralivralevralëvra | chiocciola / lumacalumêgalumègalumagalumèga | lucertolaarzintèlaluśêrtaluśertalusértla | maialenimêlpôrzporcgosèn | moscamòscamåscamoscamōsca | merlomêrelmèrelmerulmèrel | mulomólmóllmulmóll | talpatêlpamusåntèlpamusön | porcellinonimalèinninénninetninén | ocaôcaócaocaóca | pipistrelloparpastrèlpalpastrèlpapastrèlpalpastrèl | topo / sorcio / rattopòundgapåndgasoragpôngö | farfallaparpâjaparpàiaparpajaparpàia | passeropâsrapàserpàserpàser | pettirossopetròspetråsspetros | pecorapēgrapigrapegurapigra | piccione / colombopisòunpizônclombpizôn | pulcepólgapólsapulsapólsa | ragnorâgnràgnragnràgn | rana / ranocchioranôcranòcranaranòc | ricciorésrézzris | rondinerundanèinarundanénarundaninaröndanén'a | scarafaggiopanarâsaburdigånscaravàś | cinghialezingèlzignèl | tignola / tarmatêrmlatarmatarmatarma | tarlotarōltaroltaroltarol | tafanotavântafàntavàṅ | tacchinopîttòchtoctòch | vaccavâcavàcavacavàca | volpevòulpavôulpvólpvôlpa | cicalasighêlazigalasicalazigala | zanzarasarabîgazinzèlasinsàla | civettasfètlazvèttasivetazivètta