Vólp

Miranduléś

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

Artéccol in dialètt mudnés

La vólp (Vulpes, volpe in italiàn) 'l è 'n mamìfar dla famìja di Canìdi.

Descrisiòṅ

La vólp l'è na bèstia ad dimensiòṅ mèdi (l'è lunga da 65 a 75 cm), la gh'à un grugn lung a punta, di uréci driti e śampi curti. La cóa l'è ad 40 cm a 'l incìrca e pîna ad pēi, ad sòlit cun na punta biànca. Al vólpi i èṅ dimóndi difarénti l'una cun cl'atra, specialmènt i càmbian a secónd dal pòst in du i vìvan. Al mant, tant par dir-'n una, 'l è rós scûr in gènar méntar la schina la và da 'l rós brûn a 'l griś cun i galòṅ più ciàr. La pansa l'è biànca/griśa.

In tut i caś, al pēl al ténd a èsar più scûr in Invèran ch'in Istâ.

Al spèci dla vólp i èṅ quésti chè 'd sóta:

Vulpes bengalensis - Vólp dal Bengàla
Vulpes cana - Vólp ad Blanford
Vulpes chama - Vólp dal Cap
Vulpes corsac - Corsac
Vulpes ferrilata - Vólp tibetàna
Vulpes lagopus - Vólp àrtica
Vulpes macrotis - Vólp pigmèa americàna
Vulpes pallida - Vólp śbiàvda
Vulpes rueppelli - Vólp ad Rüppell
Vulpes velox - Vólp americàna
Vulpes vulpes - Vólp rósa
Vulpes zerda - Fennec

Hàbitat

La vólp la viṿ in tut 'l emisfēr dal nòrd anc s'la n s è minga stablìda in di deśért di Stat Unî, dal Mèsic e in dal Sahara. La s cata anc in Itàglia ma in dla Pianûra Padâna la s véd pôc.

La viṿ bèṅ un pò dapartùt, in dal piàni ma anc in muntàgna (in fiṅ a 3200 mètar 'd altésa), da spés in di bòsc ma anc in di camp avèrt o in dal campàgni cultivàdi. La s pōl catàr anc in sità, specialmènt in quéli cun dimóndi giardèṅ, cum in Inghiltéra.

L'è na bèstia ch'la gira ad nòt ma s'la n gh'à minga di distùrub, la s dà da far anc ad dè. La s lóga in di fòs, in di cispùj, in di buś scavâ da par lē o da di atri bèsti, cum al tas o al purcuspèṅ. In dal sità la cata arpàr in di giardèṅ o in mèś a i materiài da butàr via.

Alimentasiòṅ e Vita

La vólp la magna al lévri, i cunèṅ, i pui, i ruśgadór in gènar e i ris ma minga al talpi. La magna anc gl'insèt, i uśèi, i óṿ, al caróggni e i bèg. In Istâ e in Aṿtòṅ la manda śò anc dla fruta e di cagapùi. In tut, la gh'à biśógn 'd un mèś chilo ad magnàr al dè a 'l incìrca.

Ad sòlit la vólp la met sù un grup famijàr, fat da 'n masć e da soquànti fémni (in fiṅ a siē), e pò la gh viṿ insém, cun anc i fiōi. In gènar, sōl al vólpi più fòrti i pōlan far-i parchè a gh'è un mecanìśum geràrchic ch'a règula la riprudusiòṅ.

Quànd più fémni i parturìsan insém, i pìcui i tóśan al lat da tuti.

Chi grup chè ad vólpi i s tóśan al lōr spasi par vìvar: da 20 a 40 ha in di paéś e in dal sità, da 200 a 600 ha in du a gh'è di camp cultivâ e in fiṅ a 4000 ha in muntàgna.

I śóvan, ad sòlit quàtar o sinc, i nàsan in Primavéra tarda e i dvéntan atìṿ dòp siē stmani anc se pò i rèstan tacâ a sò màdar in fin a 'l Aṿtùn.

'L è al carnìvur selvàdag più difùś ma al patìs anc la casa d'l óm parchè chi lōr i n vólan minga ch'la vaga in di pulàr a magnàr al galìni. In Inghiltéra invéci i la càsan par tradisiòṅ e par divertimènt.

Animali della campagna emiliana (tradurre)