Parpàja

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

La parpàja (farfalla in itagliàṅ) 'l è 'n insèt che, cum la parpajóla, al fà part d'l órdan di Lepidòtar.

La difarénsa fra parpàj e parpajóli la n gh'à minga di mutìṿ sientìfic ma la daśvîṅ da 'l uś ad tut i dè. In gènar al parpàj i faṅ al sò ròbi durànt al dè.

Al sò anténi i èṅ bòni ad far-as sù a difarénsa ad qvéli dal parpajóli ch'i èṅ da spés a pètan o a fórma 'd fil. Quànd i pònsan, al parpàj i sèran gl'ali a lìbar.

Al cicclo 'd vita

La vita dna parpàja la s divìd in quàtar stadi prinsipài: óṿ, ruga, pupa e adùlt.

Óṿ: Subìt prima ch'n óṿ al taca a vèrar-'s, al dvènta scûr. Guardànd-'l ad fóra a s pōl védar la ruga śóvna mov'r-as ad dèntar. Chi lē la taca a 'l inìsi a tajàr na sòrta ad "quèrć" a fórma 'd sērć in dal rivestimènt dûr ad 'l óṿ, pò la s cùcia fóra faghénd di muimènt da tut al bandi c'n al corp. Quést chè 'l è òṅ di mumènt in dua la parpàja l'è piò a risć. Na vòlta vgnuda fóra, in gènar la ruga la magna al gus vōd d'l óṿ e la tōś al nutrimènt bòṅ par scampàr in fiṅ a 'l mumènt in du la gh la cava a catàr na piànta in du vìvar.

Ruga: la ruga la sarnìs un gamb adàt e la fà un cusèṅ ad sēda in du la s taca cun la cóa. In séguit la dróa na sìngia fata da lē cun dal materiàl cumpàgn par tacàr-as méj anc parchè la s la fà pasàr tut 'd intóran. La pèla dla ruga la s vèra lung la vita e la pupa la taca a vgnir fóra. Muvénd al sò còrp da tut al bandi, la bèstia la cùcia la pèla in fónd vèrs la cóa parchp la gh sarvìs piò. Dòp èsar-'s-an dasfàda, la pupa la gh'à finalmènt 'l aspèt dla pupa.
Pupa: Subìt prima dal sparpajamènt, al culōr dla parpàja adùlta al pōl èsar vdû in na quàlc manéra anc ad fóra. Al rivestimènt dla pupa al s vèra e la parpàja la taca a fadìga a vgnir fóra. Quànd l'è vgnuda fóra tuta, la pansa dla parpàja la fà 'n lìquid ciamâ meconi ch'al gh'à dènt'r i prudót da scartàr ch'i s eṅ muciâ durànt al stadi pupàl. Dòp la sćiuśa, la parpàja la stà cun gl'ali pigàdi e la i vèra pumpand emolìnfa in dal nervadùri ch'la gh'à in di ali. 'L è dimóndi impurtànt che gl'ali d'l insèt i s vèran dal tut e in présia prima ch'i dvèntan dûri o sinò a i armagnarévan dasfurmàdi par sèmpar.
Adùlt: La parpàja svilupàda la gh'à na vita dal tut difarénta da qvéla dla ruga: méntar quésta chè la s cata 'l sò magnàr da 'l fój par crésar, la parpàja la pasa 'l tèmp titànd al nètar da i fiōr. Al sò ubietìṿ da lè a quànd la mōr 'l è qvéla ad far di fiōi.

In gènar la vita dla parpàja l'è dimóndi curta, la và da quàlc giōran a na stmana o dū e, sōl na quàlc vòlta, la scampa 'n méś. Par dir-'n una, la "Vanesa io", o Oć ad Pavòṅ (Inachis io), la pasa 'l Invèr'n a punsàr prima ad far anc sinc-sènt óṿ par vòlta a 'l inìsi 'd primavéra e pò la gh la cava a scampàr par dū stagiòṅ.

La parpàja più granda ch'a sa gh sia l'è la Ornithoptera alexandrae o parpàja dla regìna Lisàndra ch'la pōl rivàr a 'vér di ali ad trént'òṅ cm, na lunghésa 'd òt cm e un peś ad dódas gram.

Culegamènt estéran

(fraréś) e (FR) Le papillon, na puveśìa ins la parpàja d'l Alfonso Ferraguti in dla reda.

Animali della campagna emiliana (tradurre)