La storia del mondo in 100 oggetti

Artéccol in dialètt mudnés

A History of the World in 100 Objects (publichê in Itàglia in dal lìber La storia del mondo in 100 oggetti dala cà editóra itagliàna Adelphi in dal 2012) 'l è stê 'n progêt ed divulgasiòun stòrica, purtê avànti dala BBC Radio 4 insèm a 'l British Museum, progêt ch'al vdìva 100 puntèdi scrìti e preśentèdi da 'l diretōr dal British Museum, al Neil MacGregor. In ogni puntèda al diretōr al descrivìva, tulènd a pretêst ùn di lavōr tgnû da cât in dal Muśèo, i diferèint pasâǵ e sucês o manéri 'd sintìr, edl òm ed lung a la stòria.

In dal 2011 al British Museum al vinsìva 'l Art Fund Prize p'r avér mandê avànti cal progêt chè.

Lavōr

Quêl ch'a s distìnghev c'ma di òm (2.000.000 – 9000 prìma 'd Crìst)

Al Neil MacGregor al preśàinta i lavōr più antîg ch'i s fàn distìngver c'ma di òm. La divulgasiòun in dla smàna ch'la tachèva col 18 ed śnêr dal 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
1	Mùmia 'd Hornedjitef	Egìt	300 – 200 prìma 'd Crìst	BBC	Amartya Sen, John Taylor
2	Strumèint c'ma préda ed (baśêlt)	Olduvai Gorge, Tanśània	1,8 – 2 miliòun 'd an fà	BBC	Sir David Attenborough, Wangari Maathai
3	Préda scalfìda da tgnìr in màṅ	Olduvai Gorge, Tanśània	1,2 – 1,4 miliòun 'd an fà	BBC	Sir James Dyson, Phil Harding, Nick Ashton
4	Rèni nudadóri da Montastruc chèva sòt'a 'l terèin	Fransa	13.000 an fà	BBC	The Most Reverend Rowan Williams, Steve Mithen
5	Punta 'd lansa Clovì	New Mexico, Stêt Unî	13.000 an fà	BBC	Michael Palin, Gary Haynes

Dôp ed l'era glacêl: al magnèr e 'l sês (9000 – 3000 prìma 'd Crìst)

"Perchè l'agricultùra tachèv-la ala fin edl'era glacêl? Soquànt indìsi i armàgnen in di lavōr armêś infìn a incō." La spiegasiòun in dla smana ch'la tachèva al 25 ed znêr 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
6	pistòun a forma 'd uśêl	Pàpua Nóva Gvinèa	4.000 – 8.000 an fà	BBC	Madhur Jaffrey, Bob Geldof, Martin Jones
7	I amànt 'd Ain Sakhri	Iśraēl	a 'l incìrca 11.000 an fà	BBC	Marc Quinn, Ian Hodder
8	Statuèina cun di bō da El-Amra	Egìt	a 'l incìrca 3500 prìma 'd Crìst	BBC	Fekri Hassan, Martin Jones
9	Na stàtva dal dìo dal grantùrc edla siviltê Maya	Honduras	715	BBC	Santiago Calva, John Staller
10	tigîn Jomon	Giapòṅ	a 'l incìrca 5000 prìma 'd Crìst	BBC	Simon Kamer, Takashi Doi

El prìmi sitê e Stêt (4000 – 2000 prìma 'd Crìst)

"Sa sucēd quand i agìnt i se spòsten dai vilâǵ a 'l sitê? Sinc lavōr i 'n còunten la stòria. La spiegasiòun in dla smana ch'la tachèva al prìm ed fervêr 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
11	Na targhèta 'd avòri dal Faraòun Den	Egìt	a'l incìrca 2985 prìma 'd Crìst	BBC	Toby Wilkinson, Steve Bell
12	Bandéra 'd Ur	Iraq	2600 – 2400 prìma 'd Crìst	BBC	Lamia al Gailani, Anthony Giddens
13	Un sigìl indiàṅ	Pàkistan	2600 – 1900 prìma 'd Crìst	BBC	Richard Rogers, Nayanjot Lahiri
14	Na manèra ed giadeìta	dagli Êlpi, catèda in Inghiltèra	4000 – 2000 prìma 'd Crìst	BBC	Mark Edmonds, Pierre Petrequin
15	Na tavlèta 'd scritùra primitìva	Iraq	3100 – 3000 prìma 'd Crìst	BBC	Gus O'Donnell, John Searle

I inìsi dal sièinsi e dal lettradùri (1500 – 700 prìma 'd Crìst)

"4.000 an fà, el societê i tachèven a strulghèr di mît, dla matemàtica e di monumèint." El spiegasiòun i tachèven in dla smana edl 8 ed fervêr dal 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
16	Préda 'd Gilgamesh dal dilùvi	Iraq	700 – 600 prìma 'd Crìst	BBC	David Damrosch, Jonathan Sacks
17	Papîr matemàtic Rhind	Egìt	a 'l incìrca 1550 prìma 'd Crìst	BBC	Eleanor Robson, Clive Rix
18	Sêlt in sìm'a 'l tôr minòic	Creta	1700–1450 prìma 'd Crìst	BBC	Sergio Delgado, Lucy Blue
19	Mantlèina in ôr ed Mold	Gales	1900–1600 prìma 'd Crìst	BBC	Mary Cahill, Marie Louise Sørensen
20	Stàtva colosèla 'd Ramesses II	Egìt	a 'l incìrca 1.250 prìma 'd Crìst	BBC	Antony Gormley, Karen Exell

Vêć mònd, cmànd nōṿ (1100–300 prìma 'd Crìst)

"In gîr p'r al mònd di cmandànt nōṿ i fàbrichen di quêl ch'i faghen vèder la lōr supremasìa." La stòria spieghèda in dla smana tachèda al 15 ed fervêr 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
21	Basriliēv da 'l sît ed Lachish	Iraq	700 – 692 prìma 'd Crìst	BBC	Paddy Ashdown, Antony Beevor
22	Sfinśa ed Taharqa	Sudan	a 'l incìrca 680 prìma 'd Crìst	BBC	Zeinab Badawi, Derek Welsby
23	Al vêś rituêl gui dla dinastìa Zhou antìga	China	1100–1000 prìma 'd Crìst	BBC	Dame Jessica Rawson, Wang Tao
24	Tisû Paràcas	Perù	300–200 prìma 'd Crìst	BBC	Zandra Rhodes, Mary Frame
25	Munéda 'd ôr ed Croesus	Turchìa	a 'l incìrca 550 prìma 'd Crìst	BBC	James Buchan, Paul Craddock

Al mònd in dal tèimp ed Confùci (500–300 prìma 'd Crìst)

"I significhêt cuacê da mêś ai disgnîn e ai vêś pōl'n-i descòrer nosc ala stèsa manéra di scrìt di grand avtōr?" La prìma difuśiòun in dla smana tachèda col 22 ed fervêr dal 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
26	modêl ed barusèin da Oxus	Tajikistan	500–300 prìma 'd Crìst	BBC	Michael Axworthy, Tom Holland
27	Scultùra: Sentàur e Lapit dal Partenòun	Grécia	a 'l incìrca 440 prìma 'd Crìst	BBC	Mary Beard, Olga Palagia
28	Basse Yutz Bróchi 'd Yutz	Fransa	a 'l incìrca 450 prìma 'd Crìst	BBC	Jonathan Meades, Barry Cunliffe
29	Mascra 'd préda olméca	Mèsic	900–400 prìma 'd Crìst	BBC	Carlos Fuentes, Karl Taube
30	Campàna 'd brònś cinéśa	Cina	500–400 prìma 'd Crìst	BBC	Dame Evelyn Glennie, Isabel Hilton

I costrutōr di Impēr (300 prìma 'd Crìst – 1 d.C.)

"Neil MacGregor al cuntìnva la só ciacarèda in sìm'a la stòria dal mond a travèrs i lavōr. Cla smana chè lò 'l è insèm ai grand cmandànt dal mond 'd un quêl c'ma 2000 an fà". La spiegasiòun a partìr dala smana ch'la taca col 17 ed mâǵ dal 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
31	Munéda 'd Lysimachus cun la testa dl Alesander	Turchìa	305 – 281 prìma 'd Crìst	BBC	Andrew Marr, Robin Lane Fox
32	Pilòun 'd Ashoka	India	a 'l incìrca 238 prìma 'd Crìst	BBC	Amartya Sen, Michael Rutland
33	Al giaròun ed Rosetta	Egìt	196 prìma 'd Crìst	BBC	Dorothy Thompson, Ahdaf Soueif
34	Còpa cinéśa lachèda dla Dinastìa Han	Cina	4 d.C.	BBC	Roel Sterckx, Isabel Hilton
35	Testa 'd Avgùst	Sudan	27 – 25 prìma 'd Crìst	BBC	Boris Johnson, Susan Walker

Piaśér antîg, pèver modèren (an 1 – 600 d.C.)

"Neil MacGregor al śbraghéra 'l manéri che la ginta la catèva 'l piaśēr 2000 an fà." La prìma aparisiòun in dla smana ch'la tachèva al 24 ed mâǵ 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
36	La Còpa Warren	Iśraēl	5 – 15 d.C.	BBC	Bettany Hughes, James Davidson
37	Na pipa nord-americàna a nùtria	USA	200 prìma 'd Crìst – 100 d.C.	BBC	Tony Benn, Gabrielle Tayac
38	Sinturòun da serimònia dal śōg dla bòcia meśoamericàṅ	Mèsic	100 – 500 d.C.	BBC	Nick Hornby, Michael Whittington
39	Amonisiòun dal mistri	Cina	500 – 800 d.C.	BBC	Shane McCausland, Charles Powell
40	Pevriéra edl'Imperadóra	Inghiltèra	350 – 400 d.C.	BBC	Christine McFadden, Roberta Tomber

Al crèser dal credèinsi religióśi (an 200 – 600 d.C.)

"Al Neil MacGregor al descòr edla manéra e dal momèint che dimòndi importànti figùri religióśi i selten fóra." La prìma aparisiòun in dla smana ch'la tachèva col 31 ed mâǵ 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
41	Buddha a séder da Gandhara	Pàkistan	100 – 300 d.C.	BBC	Claudine Bautze-Picron, Thupten Jinpa
42	Munéda 'd ôr ed Kumaragupta I	India	415 – 450 d.C.	BBC	Romila Thapar, Shaunaka Rishi Das
43	Piât 'd argìnt ch'al figùra Shapur II	Iran	309 – 379 d.C.	BBC	Tom Holland, Guitty Azarpay
44	Mośàic 'd Hinton St. Mary	Inghiltèra	300 – 400 d.C.	BBC	Dame Averil Cameron, Eamonn Duffy
45	Màṅ in brònś edl'Aràbia	Yemen	100 – 300 d.C.	BBC	Jeremy Field, Philip Jenkins

La Vìa dla Séda e dintóren (an 400 – 700 d.C.)

"Sinc lavōr da 'l British Museum i còunten la stòria di muvimèint dal mercansìi e dagli idèi." La spiegasiòun in dla smana ch'la tachèva col 7 ed śùgn 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
46	Munédi 'd ôr 'd Abd al-Malik	Sìria	696 – 697 d.C.	BBC	Madawi Al-Rasheed, Hugh Kennedy
47	Élem ed Sutton Hoo	Inghiltèra	600 – 700 d.C.	BBC	Seamus Heaney, Angus Wainwright
48	Vaśèt da cumbatèint Moche	Perù	100 – 700 d.C.	BBC	Grayson Perry, Steve Bourget
49	Un còp ed tèǵ koreàṅ	Korèa	700 – 800 d.C.	BBC	Jane Portal, Choe Kwang Shik
50	Pitùra cinéśa ed principèsi in sìm'a séda	Cina	600 – 800 d.C.	BBC	Yo Yo Ma, Colin Thubron

Dàint'r a 'l palâs: segrēt in dla cōrt (an 700 – 950)

"Neil MacGregor al va dàint'r in dal vìti dla gint ch'la gh'cmandèva 1200an fà." La prìma difuśiòun in dla smana ch'la tachèva al 14 ed śùgn 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
51	Riliēv, Maya in sìm'a 'n salâs ed sanghev reêl	Mèsico	700 – 750 d.C.	BBC	Susie Orbach, Virginia Fields
52	Pcòun 'd pitùra sui mùr 'd un harem	Iràq	800 – 900 d.C.	BBC	Robert Irwin, Amira Bennison
53	Cristâl ed Lotàri	probabilmèint Germàgna	855 – 869 d.C.	BBC	Lord Bingham, Rosamund McKitterick
54	Stàtva ed na Tara	Salihundam, Sri Lanka	700 – 900 d.C.	BBC	Richard Gombrich, Nira Wickramasinghe
55	Figùri dla tomba cinéśa di Tang	Cina	a 'l incìrca 728 d.C.	BBC	Anthony Howard, Oliver Moore

Pelegrèin, finansiadōr e mercànt (an 900 – 1300)

"Al tîp ed cumérsi, guèri, e religiòun ch'i fèven girèr i lavōr p'r al mond 1000 an fà." La smàna dla traśmisiòun la tachèva col 21 ed śùgn 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
56	Al teśôr edla Vâl ed York	Inghiltèra	a 'l incìrca 927 d.C.	BBC	Michael Wood, David and Andrew Whelan
57	Bicēr 'd Edvìge	facilmèint Siriàṅ	1100–1200	BBC	Jonathan Riley-Smith, David Abulafia
58	Spêć giaponéś ed bronś	Giapòun	1100–1200	BBC	Ian Buruma, Harada Masayuki
59	Testa 'd Buddha 'd Borobudur	Java	780 – 840	BBC	Stephen Bachelor, Nigel Barley
60	Pcòun ed tasi 'd Kilwa	Tanśània	900 – 1400	BBC	Bertram Mapunda, Abdulrazek Gurnah

Status symbol (an 1200–1400)

"Al Neil MacGregor al preśèinta di quêl ch'i stàn a fèr vèder al rang dimòndi élt di proprietàri e la delicatèsa dla lōr fabricasiòun." La divulgasiòun in dla smana ch'la tachèva col 28 ed śugn 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
61	I scâc a fórma 'd umèin ed Lewis	facilmèint fabrichê in Norvégia, mo catê in Scòsia	1150–1200	BBC	Martin Amis, Miri Rubin
62	Astrolàbi ebrèo	Spaggna	1345–1355	BBC	Sir John Elliott, Silke Ackermann
63	Testa ed brònś da Ife	Nigèria	1400–1500	BBC	Ben Okri, Babatunde Lawal
64	I Vêś ed David	Cina	1351	BBC	Jenny Uglow, Craig Clunas
65	Scrana rituèla ed Taino	Sant Domìngo, Caribbean	1200–1500	BBC	Jose Oliver, Gabriel Haslip-Viera

Gnènd incòunter ai dìo (an 1200–1400)

"I lavōr dal British Museum i fan vèder c'ma 'l fedēl al s eśvinèva ai só dìo." La prìma difuśiòun in dla smana ch'la tachèva al 5 ed lùj 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
66	Reliquiàri dla Santa Spina	Fransa	1350–1400	BBC	Sister Benedicta Ward, Right Reverend Arthur Roche
67	Icòuna dla vitòria edl'Ortodosìa	Turchìa	1350 – 1400	BBC	Bill Viola, Diarmaid MacCulloch
68	Scultùra 'd Shiva e Parvati	Ìndia	1100–1300	BBC	Shaunaka Rishi Das, Karen Armstrong
69	Scultùra 'd Tlazolteotl	Mèsico	900 – 1521	BBC	Marina Warner, Kim Richter
70	Al Moai 'd Hoa Hakananai'a	Ìśla 'd Pàsqva	1000–1200	BBC	Sir Anthony Caro, Steve Hooper

I inìsi dal mond modèren (an 1375–1550)

"Al Neil MacGregor al stùdia i grand impēr dal mond a 'l inìsi edl'era modèrna." La prima difuśiòun in dla smana ch'la tachèva col 13 ed setèmber 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
71	Al Tughra ed Solimàṅ al Magnìfic	Turchìa	1520–1566	BBC	Elif Şafak, Caroline Finkel
72	Na banconòta Ming	Cina	1375	BBC	Mervyn King, Timothy Brook
73	Na statuèina 'd ôr 'd un lama Inca	Perù	a 'l incìrca 1500	BBC	Jared Diamond, Gabriel Ramon
74	Na còpa dal dragòun ed giàda	Àśia sentrèla	a 'l incìrca 1420–49	BBC	Beatrice Forbes Manz, Hamid Ismailov
75	Al Rinoceròunt ed Dürer	Germàgna	1515	BBC	Mark Pilgrim, Felipe Fernandez-Armesto

La prìma economìa globèla (an 1450–1600)

"Al Neil MacGregor al descòr in sìm'a 'l conseguèinsi di viâś, di cumérsi e dal conqvìsti tra 'l 1450 e 'l 1600." Prìma difuśiòun al 20 ed setèmber 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
76	Galeòun mecànic	Germàgna	a 'l incìrca 1585	BBC	Lisa Jardine, Christopher Dobbs
77	Brònś ed Benìn: 'l oba cun i evropèi	Nigéria	16śum sécol	BBC	Sokari Douglas Camp, Wole Soyinka
78	Serpèint cun do testi	Mèsic	15śum–16śum sécol	BBC	Rebecca Stacey, Adriana Diaz-Enciso
79	Elefànt ed Kakiemon	Giapòun	têrd 17śum sécol	BBC	Miranda Rock, Sakaida Kakiemon XIV
80	Pês ed munéda da ôt	dala Spaggna, catê in Bolìvia	1589–1598	BBC	Tuti Prado, William Bernstein

Tolerànsa e intolerànsa (an 1550–1700)

"Neil MacGregor al descòr ed c'ma 'l grandi religiòun i vivìs'n insèm in di XVI e XVII sécol." La prìma traśmisiòun la cumincèva al 27 ed setèmber 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
81	Di arnēś normêl ed parèda siìta	Iran	Têrd 17śum sécol	BBC	Haleh Afshar, Hossein Pourtahmasbi
82	Miniadùra 'd un prìnsip indiàn Mughal	Ìndia	a 'l incìrca 1610	BBC	Asok Kumar Das, Aman Nath
83	Teatrèin dagli òmbri ed Bima	Java	1600–1800	BBC	Mr Sumarsam, Tash Aw
84	Mapa ed còdes mesicàn	Mèsic	Têrd 16śum sécol	BBC	Samuel Edgerton, Fernando Cervantes
85	Giurnêl dal sentenàri dla 'Rfórma	Germàgna	1617	BBC	Karen Armstrong, Ian Hislop

Esplorasiòun, sfrutamèint e i lùm (an 1680–1820)

"Neil MacGregor al descòr in sìm'a 'l capìr-es pôc quand di mònd diferèint i s vinen còunter. " Prìma gnuda fóra al 4 'd utòber dal 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
86	Tambùr 'd Akan	dal'Àfrica, catê in di Stêt Unî	18śum sécol	BBC	Bonnie Greer, Anthony Appiah
87	Élum ed piùmi hawaiàn	Hawaii	18śum sécol	BBC	Nicholas Thomas, Kyle Nakanelua
88	Na mapa 'd pèla americàna	Stêt Unî	1774 - 1775	BBC	Malcolm Lewis, David Edmunds
89	Un scûd avstragliàn 'd scòrsa 'd élber	Austràglia	1770	BBC	Phil Gordon, Maria Nugent
90	Na formèla bi 'd gèda cun povesìa	Cina	1790	BBC	Jonathan Spence, Yang Lian

Produsiòun ed masa, persuaśiòun 'd masa (1780–1914)

"C'ma l'industrialiśasiòun, el polìtichi 'd masa e i ambisiòun imperièli i cambièv'n al mònd." La prìma difuśiòun in dl 11 'd utòber dal 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
91	Cronòmeter 'd navigasiòun da 'l HMS Beagle	Inghiltèra	1795–1805	BBC	Nigel Thrift, Steve Jones
92	Servìsi da tè dal prìm perìod vitoriàṅ	Inghiltèra	1840–1845	BBC	Celina Fox, Monique Simmonds
93	'La Grand'Ònda' 'd Hokusai	Giapòun	c. 1829–1832	BBC	Christine Guth, Donald Keene
94	Tambùr a sfèsa sudanēś	Sudàn	19éśum sécol	BBC	Dominic Green, Zeinab Badawi
95	Un pèny śgranfgnê da 'l sufragèti	Inghiltèra	1903	BBC	Felicity Powell, Helena Kennedy

The world of our making (an 1914–2010)

"Al MacGregor al descòr in sìm'ai quèi ch'i prìlen atâc a la stòria sesuèla, polìtica e 'conòmica di ùltem tèimp." La prìma difuśiòun in dla smàna tachèda col 18 'd utòber dal 2010.

Nùmer	Lavōr	Orìgin	Data	Sît web dla BBC	Èter contribudōr
96	Un piât dla rivolusiòun rùsa disgnê da 'l Mikhail Adamovich	Rùsia	1921	BBC	Eric Hobsbawm, Mikhail Piotrovsky
97	La pitùra In the dull village dal Hockney	Inghiltèra	1966	BBC	Shami Chakrabarti, David Hockney
98	Scranòun di s'ciôp	Mośambîg	2001	BBC	Kofi Annan, Bishop Dinis Sengulane
99	Na cherta 'd crédit Visa 'd na banca àraba	Emirê Areb Unî	2009	BBC	Mervyn King, Razi Fakih
100	Na làmpada solèra e 'l só cargadōr	Cina	2010	BBC	Nick Stern, Aloka Sarder, Boniface Nyamu

Vōś lighèdi

Èter progêt

Wikimedia Commons contiene file multimediali su La storia del mondo in 100 oggetti

Colegamèint estèren

(EN) Al sît ahistoryoftheworld dla BBC e dal British Museum.