Mèsic Nóṿ
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al Mèsic Nóṿ (New Mexico in Ingléś, a s lèś [nuːˈmɛksɪkoʊ̯], scólta'l chè) 'l è 'n stat di Stat Unî ch'al s è unî a la federasiòṅ in dal 1912. I sò scutmàj i èṅ „Land of Enchantment“ (La tèra ch'l'incànta) e „The Spanish State“ (Al stat spagnōl parchè 'l spagnōl 'l è druâ chè insém a 'l ingléś par via di sò abitànt) mént'r al sò mòt in latìn 'l è invéci „Crescit Eundo“ (Al crés in dal méntar ch'al và).
In dal stat i s càtan di deśèrt ma anc al Muntàgni Predóśi cun la sò néṿ. Durànt 'l an a piōṿ pôc e difàti l'àqua a s fà fadìga a tgnir-la dacàt, par furtùna ch'a gh'è na diga ch'la mùcia sù qvéla dal sò fiùm più impurtànt, al Rio Grand, a nòrd ad Las Cruces.
La sò capitàl l'è Santa Fe ma 'l sità più grandi i èṅ, in d'l órdan, Albuquerque, Las Cruces e Rio Rancho. Tgnénd adrē a 'l censimènt dal 2000, al 42,1% di sò abitànt ad dū migliòṅ e pasa, stramnâ su na superfìsi 'd 315,194 km², praticamènt al quìnt stat più grand dla federasiòṅ, i èṅ di ispànig o cun di urìgini acsè. Anc di indiàṅ a gh 'n è dimóndi, dagnóra 'l 10%, a 'l secónd pòst in persentuàl dòp 'l Alàska.
'D Istâ a fà cald dimóndi, a s riva anc a trént'òt grâd. Al rècord dal cald 'l è 'd sinquànta grâd tucâ in dal Śugn dal 1994 davśèn a Loving, par còntar qvél dal fréd 'l è 'd quarànta-siē sóta śèr (a Gavilan in dal Favràr dal 1951).
Al Mèsic Nóṿ al cunfìna a nòrd c'n al Culuràdo, a nòrd-èst cun 'l Oklahoma, a sud-èst c'n al Tèxas, a sud c'n al Mèsic, a òvest cun 'l Ariśòna e a nòrd-òvest, in un punt sōl ciamâ "Four Corners" (Quàtar cantòṅ), c'n al Utah. 'L è divìś in trénta-tri cuntèi e in duśènt-trentaquàtar cumùn.
La sò guvernadōra, da 'l 2011, l'è la republicàna Susana Martinez, n'èx prucuradōra distretuàla ch'la vōl turnàr in présia a la péna 'd mòrt ch'l'è stada abulìda in dal 2009. In dgl'elesiòṅ presidensiàli però 'l ròbi i s arbàltan parchè 'l è da 'l 1992 che chè i vìnsan sèmp'r i demucràtic a part al 2004 in dua George W. Bush 'l à batû John Kerry muciànd sù al 49.8% di vōt cónt'r al 49.1%. S'i ìsan fat para, cum i aṅ dagnóra fat quàt'r an prima Bush cun Al Gore, par la léǵ i gh'ìvan da śugàr-'s al stat cun na maṅ ad poker[1].
In ecunumìa al Mèsic Nóṿ al pōl cuntàr su 'l turìśum, su 'l alevamènt dal bèsti da carna, su la prudusiòṅ dal nóś americàni, di pavrunsèṅ, dal fêṅ e di derivâ dal lat. L'indùstria dl'estrasiòṅ la và fòrt chè parchè al stat 'l è 'l tèrs prudutōr di Stat Unî in fat ad petròli e 'd gas naturàl. Al 18,4% di sò abitànt però 'l è 'd sóta da 'l livèl ad miśèria.
Culegamènt estéran
Nòti
- ↑ Na partìda a poker la prév decìd'r al Mèsic Nóṿ New York Post, 14 ad Nuvémbar dal 2000