Culuràdo
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al Culuràdo (Colorado in Ingléś, a s lèś /kɒləˈrædoʊ/ o /kɒləˈrɑːdoʊ/, scólta'l chè) 'l è 'n stat di Stat Unî ch'al s è unî a la federasiòṅ dòp sènt an ch'l'è stada misa in pē, in dal 1876, difàti 'l è cgnusû anc c'n al scutmàj ad Centennial State (Stat dal Sentenàri).
La sò capitàl e sità cun più abitànt l'è Denver cun Culuràdo Springs, Auròra e Lakewood àtar sènt'r impurtànt. Al ciàpa 'l nóm da la paròla spagnōla colorado ch'la vōl dir culurâ parchè gl'àqui dal fiùm Culurâ i dvintàvan rósi quànd i pasàvan p'r al tèri dasfàti di canyon.
Al stat 'l è tajâ in dū da 'l Muntàgni Predóśi ch'i s càt'n a òvest méntar la part a èst l'è la sò basa. Durànt 'l an a piōṿ pôc, 'd Istâ a fà cald dimóndi, a s riva anc a quarànta grâd, ma 'l è 'n cald séc.
Al cunfìna a nòrd c'n al Wyoming e 'l Nebràska, a sud cun 'l Oklahoma e 'l Mèsic Nóṿ, a òvest cun 'l Utah, a èst c'n al Kànsas e, in un punt sōl, cun 'l Ariśòna. Al Culuràdo 'l è òṅ di dū stat quàdar parfèt dal paéś, insém a 'l Wyoming, e 'l è divìś in ssanta-quàtar cuntèi e in duśènt-stanta cumùn. Al sò guvernadōr, da 'l 2011, 'l è 'l demucràtic John Hickenlooper.
In tut i sò abitànt i aṅ pasâ i sinc migliòṅ e quatarsènt-mila in dal 2015, muciànd-an sù al 8.50% in piò rispèt a 'l censimènt dal 2010. 'L 85% di cristiàṅ i èṅ cristiàṅ, pò a gh'è 'n 2% 'd ebrèj, 'n 8% ch'a n créd briśa in Dio e 'n 4% 'd agnòstic.
Al Culuràdo 'l è stâ 'l prim stat di Stat Unî a parmét'r ad druàr la marijuana in madśìna (2000), in dl'indùstria (2013) e par gudiōl (2014).
Ecunumìa
L'ecunumìa dal stat la s è śvilupàda dabòṅ tacànd da la mità dal XIX sécul quànd i camp i gh'aṅ abû dl'àqua abàsta par l'agricultùra e pò, vèrs la fiṅ dal sécul, anc cun 'l alevamènt dal bèsti e la lavurasiòṅ di minerài e di prudót agrìcui. Da 'l XX sécul anc l'indùstria l'è dvintàda impurtànta, specialmènt qvéla dla risérca e dla tecnulugìa élta. Òṅ di sò sèntar turìstic par siàr 'l è Àspen.
Par qvéi dal Bureau of Economic Analysis, in dal 2003 al Culuràdo al gh'à abû 'n rèdit ad 34.561 dòlar a crani, 'l utàṿ più élt dal paéś.