Illinòis
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
'L Illinòis (a s lèś [ɪɫɪˈnɔɪ] in ingléś, scólta'l chè) 'l è 'n stat di Stat Unî ch'al s cata in dla regiòṅ dal Midwest e ch'al s è unî a la federasiòṅ in dal 1818. Al cunfìna a nòrd c'n al Wiscònsin, a èst cun 'l Indiàna, a sud c'n al Kentucky e a òvest cun 'l Iowa e c'n al Missouri. P'r un cunsèṅ a nòrd-èst 'l è bagnâ da 'l Lâg Mìchigan e dònca 'l è tacâ anc c'n al stat dal Mìchigan.
Al sò mòt 'l è „State sovereignty, national union“ (Stat suvràṅ, ugnòṅ nasiunàl) mént'r al gh'à i scutmàj ad „The Prairie State“ (Al stat di prâ sterminâ) e 'd „Land of Lincoln“ (Tèra 'd Lincoln) parchè al presidènt Abraham Lincoln 'l à visû dimóndi tèmp lè e 'l gh'è anc saplî.
Al stat 'l è divìś in sènt-dū cuntèi e in miladuśènt-nuantatrî cumùṅ.
Al mùcia sù dagnóra trédas migliòṅ 'd abitànt (al quìnt cun più gint ad tut, cun na persentuàla 'd biànc dal 71,5% e 'd négar dal 14,5%) par na superfìsi ad 149.932 km². Chicago l'è la sò sità più impurtànta rivànd a ès'r al secónd sènt'r industriàł di Stat Unî dòp Los Angeles e 'l secónd sèntar finansiàri dòp New York, cun dū migliòṅ e sèt 'd abitant. Cuntànd tuta la sò aréa metrupulitàna al mùcia sù 'l 65% dla pupulasiòṅ dal stat. Àtri sità impurtànti ch'i pàs'n i sènt-mila abitànt i èṅ, in d'l órdan, Auròra, Rockford, Naperville, Joliet, Springfield (la sò capitàla), Peoria e Elgin.
Al stat 'l è dimóndi industrialiśâ, 'd arcurdàr specialmènt qvéla dla chìmiga e di machinàri, anc s'in di an 2008-2010 'l à patî dimóndi la criśi muciànd sù di dèbit ch'i pàs'n i sinc-mila migliòṅ 'd euro. La sò agricultùra la prudùś furmintòṅ e sòja méntar 'l alevamènt al furnìs bóv, nimài e pui.
In di elesiòṅ par numinàr al presidènt di Stat Unî da 'l 1992 in avànti, da i tèmp ad Bill Clinton, 'l Illinòis 'l è pasâ a vutàr sèmpar p'r i demucràtic méntar prima 'l éra fis da la banda di republicàṅ par siē elesiòṅ 'd fila. Al sò guvernadōr però, da 'l 2015, 'l è 'l republicàṅ Bruce Rauner.