Wiscònsin
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al Wiscònsin (a s lèś /wɪsˈkɒnsɪn/ in ingléś, scólta'l chè) 'l è 'n stat dal nòrd di Stat Unî ch'al s cata in dla regiòṅ di Lâg Grànd, ad sóta da 'l Lâg Superiōr e da la bànda sinìstra da 'l Lâg Mìchigan.
Al s è unî a la federasiòṅ in dal 1848 e 'l ciàpa 'l sò nóm da na paròla dgl'indiàṅ Chippewa, «Ouisconsin», ch'a vōl dir „al pòst in du a gh'è dl'èrba“. In dal 1634 al prim európeo ch'al gh'à mis pē 'l è stâ 'l espluradōr francéś Jean Nicolet.
'L è cgnusû c'n al scutmàj ad „Badger State“ (Al stat di tas, bèstia ch'la s cata facilmènt da cal bandi là) o anc „America's Dairyland“ parchè 'l è pîṅ stóp ad caśèi ch'i lavōr'n al lat par far-an dal furmàj esénd a 'l secónd prudutōr di Stat Unî dòp la Califòrgna.
Al cunfìna a nòrd c'n al Mìchigan, a sud cun 'l Illinòis, a sud-òvest cun 'l Iowa e a òvest c'n al Minneśòta. La capitàl l'è Madison, secónda sità dal stat dòp Milwaukee ch'la riva a 'l incìrca a siesènt-mila abitànt. Atri sità impurtànti i èṅ, in d'l órdan, Green Bay, Kenosha, Racine e Appleton. A sò clima 'l è cuntinentàł ùmid, cun di rècord ad cald ad 46 °C e 'd fréd ad -48 °C.
Al Wiscònsin 'l è divìś in stanta-dū cuntèi e in milautsènt-quarànt'òṅ cumùn. Al gh'à na pupulasiòṅ ad sinc migliòṅ e sèt 'd abitànt a 'l incìrca (20śum pòst, cun na persentuàla 'd biànc dal 86,2% e 'd négar dal 6,3% stand a i dat dal 2010) par na superfìsi ad 169.640 km². Al sò mòt 'l è „Forward“ (Avànti).
Al sò guvernadōr, da 'l 2011, 'l è 'l republicàṅ Scott Walker. Dòp sèt elesiòṅ ad fila in du al Wiscònsin 'l à sèmpar vutâ p'r i demucràtic, da 'l 1988 a 'l 2012, in dal 2016 al stat 'l è pasâ da la banda di republicàṅ sarnénd Donald Trump cuma presidènt.
In Wiscònsin a và fòrt al turìśum, specialmènt a 'l nòrd, par via dla sò natùra salvàdga, dimóndi pascadōr e casadōr i pàs'n al vacànsi chè. L'indùstria più impurtànta l'è qvéla dla bira e dal magnàr.