Wikipedia

Stôria ed Rèz e dla só pruvîncia: l'antichitê fîn a i Român

Artécol in dialèt arzân

Cusché l'é un artécol ed la fîla dla stôria ed Rèz e dla só pruvîncia, ch'la pêrla ânca ed

La pruvîncia ed Rèz l'é stêda abitêda fîn dai tèimp pió antîgh da gînta imparintêda cûn la civiltê di Vilanoviân, mó i prém abitânt cgnusû per nòm j în stê j Etrósch a la fîn dal sètim sècol préma ed Crést. J Etrósch j în pó stê ṣmarî dai Gâl ch'j în gnû int la piâna dal Pò cun al'invaṣiòun dal quêrt sècol; insèm a chilōr j în rivê i Légor, ch'e s'în mès ed cà int la colîna e al muntâgni ed l'Apenèin. La situasiòun la s'é scarvultêda incòra al cminsépi dal secònd sècol préma ed Crést, quând j în rivê i Român ch'j ân ciapê tóta la regiòun, j ân fât só la vià Emélia e j ân fât nâser la sitê ed Rèz. La cunquésta di Român l'à inavgurê un grân peréiod ed bundânsa, ch'l'é andê avânti quêṣi sînc sècol; sòta l'impēr român l'é rivê a Rèz ânc'al cristianîṣem. Mó int al têrs sècol dôpa Crést l'é cuminciê un brót mumèint per tóta la pruvîncia cûn al invaṣiòun di bârber.

L'antichitê

modifica
 
La statvèina cgnusûda cme la Venere ed Ciòṣa; la's câta int i Muséi Cévich ed Rèz.

Dal prēdi lavurêdi ed cèintsinquânteméla ân fà, catêdi in di schêv ch'j în stê fât da studioùṣ ed l'antichitê int un sît a Gêrd ed Bibiân int j ân utânta, j ân fât vèder che int al teritôri arzân a gh'ēra bèle l'òm fîn dai tèimp pió antîgh (che i studioùṣ e ciâmen al paleolitico inferiore). Na mócia d'êter rèst e fân pó da testimòni ch'al teritôri l'é stê abitê per tót al neolitico e l'etê dal brònz (j óltom deṣméla ân) da gînta ed la cultura dal terramare (ch'e fêven al cà in séma a del gòci per prèir stêr atâch ai fióm sèinsa èser tirê sòta da tót al pîni) e da j antenât di Vilanoviân. Al rèst pió famòuṣ ch'l'é stê catê l'é sèinsa dóbi la Venere ed Ciòṣa (un sît mìa luntân da Scandiân), ch'l'é na statvèina ed prēda dal neolétich, cumpâgna a la Venere ed Willendorf ed Vièna (dal paleolétich), e a dimòndi êtri vèneri catêdi in gîr per tót l'Europa.

Al tèimp di Etrósch

modifica

I prém abitânt int l'Arzân ch'a's gh'à dal nutési stôrich j în stê i Etrósch, ch'e gh'îven di algâm cunténev cûn la cultûra di vilanoviân. J Etrósch j în gnû int la piâna dal Pò in dòu vôlti (só per zò int al nôn e int al sèst sècol préma ed Crést) lòng a la pésta che da la Tuscâna la và a mnêr in Rumâgna. Difâti, j în stêdi tirêdi sò daj Etrósch (o j în stêdi arfâti da chilōr), presapôch in mèṣ al sèst sècol préma ed Crést, al sitê ed Felsǐna (Bulògna), Mutǐna (Môdna), Mantŭa (Mântva), Misa (Marzabôt) e Spina, ch'e fêven pêrta, scòn Tito Livio (V, 33), ed na confederasiòun ed dòdes colôni. Int al teritôri arzân e stêven dòunca ed cà divêrs pôpol, cûn j Etrósch ch'j êren al gròp ch'al cmandêva. I só rèst pió antîgh e vân indrē fîn a la fîn dal sètim sècol, e j în stê catê int la zôna ed Bresèl e Rubēra. In dal sèst sècol a gh'ēra bèle dimòndi paeṣôt ed capâni, e in dal quînt la lavorasiòun ed la campâgna e la só rēda ed daquadûra j'ēren zà bèin urganiṣêdi, e a gh'ēra ânca n'indóstria ed la ceràmica. Epór, an gh'é mìa sègn ch'a'gh fósa un gròp ed cà fés e stâbil int al sît in dōv adèsa a gh'é Rèz.

L'invasiòun di Gâl e di Légor

modifica

Int la préma metê dal quêrt sècol préma ed Crést l'invaṣiòun dal tribó di Gâl[1] la scumpagina la situasiòun ed la piâna dal Pò a mezdé dal fióm. Tra mèz a sti pôpol ch'e vînen dal zôni di là dal Pò e ânca fîn da la Frância d'incō, a's câta i Gâl Insûber, i Gâl Cenomân, i Gâl Bôi, i Gâl Lingòun e i Gâl Senòun. L'Emélia di Etrósch la vîns alôra schisêda dla spînta di Gâl Bôi,[2] ch'e gnîven probabilmèint da la pêrta pió svèin a l'Itâlia dal meṣgiòuren ed la Frância. Chilōr j ân ciapê int al 358-54 a.C. la sitê ed Velzna / Felsǐna, es e gh'ân cambiê al nòm in Bononǐa[3] e l'ân fâta al só sît pió impurtânt. I pusès di Gâl Bôi e rivêven a sîra fîn al pruvînci ed Rèz e Pêrma. Int al teritôri arzân j în stê tirê sò dai Gâl i paèiṣ ed Brixellum[4] (Bresèl) e Tannētum (Tanēt, int al cmûn ed Gatâtich).

L'invaṣiòun di Gâl la câvṣa ânca na crîṣi dal trâfich tra l'Emélia e la Tuscâna atravêrs j Apenèin. A còst e'gh fân dèinter al tribó di Légor,[5] quêṣi tót pegrêr e catadòur ed bòsc, ch'e pruféten ed la situasiòun per tór pusès ed la zôna dal culèini e muntâgni ed l'Emélia. J în stê arcgnusû cme légor i simitèri catê a Ròunchel ed Quâter Castē, e (int al cmûn ed Canòsa) a Bòsc[6] e int al sît ed Lūcěrĭa, na sitê antîga che incō l'an gh'é pió.

Cartèina ed l'Emélia préma di Român

modifica
 
Costa mâpa ché [7] la fà vèder al zôni ed l'Êlta Itâlia in dó e'gh cmandêven j Etrósch, i Gâl e i Légor, préma ch'e rivésen i Român. Al zâl l'é la zôna in dó j Etrósch e gh'ân fât al só colòni dôpa ch'j ân pasê j apenèin int al sèst sècol préma ed Crést; l'aransòun l'é na pêrta dal sît d'urégin ed la só civiltê, la Bâsa Tuscâna e l'Êlt Lâsi. Dû sècol dôpa j Êtrósch e lâsen l'Emélia e la Rumâgna perché e i cócen zò dal tribó di Gâl, masmamèint i Gâl Bôi e i Gâl Senòun, ch'e s'acâṣen in piâna. Int al stès mumèint i Légor e ciâpen al contròl ed l'Apenèin da mèz al dòu regiòun; int l'Apenèin arzân e mudnèiṣ in particulêr e's fêrmen i Légor Friniât, ch'j ân dê al nòm al teritôri dal mudnèiṣ ch'incō a's ciâma al Frignân.

La cunquésta di Român

modifica

Dôpa ch'j în rivêdi, al gînti cēlti ed l'Êlta Itâlia j în stêdi in guèra cûn i Român d'in quând in quând per squêṣi dû sècol. Al chêṣ pió famòus l'é stê còl dal "sacco di Roma" (la saczêda ed Ròma) int al 390 préma ed Crést, quând i Gâl Senòun [8] ed Brenno j ân ciapê tóta la sitê e masê i senadōr (Livio V, 35-55). Un sècol dôpa i Senòun e gh'ân dê sòta ed nōv, int la têrsa guèra sannitica còuntra i Român, in leânsa cûn j Ómber, i Sanît e j Etrósch, e j ân finî per pêrder incòra int al 295 préma ed Crést. Int al 225, l'armêda ed na lēga di Gâl, cumprèiṣ i Bôi e j Insûber, la vîn a batâlia cûn l'eṣêrcit di Român, mó la i ciâpa a Talamòun (Polibio, Storie, II, 27). I Român e vân alōra al cuntratâch, e vînsen j Insûber es e ciâpen Mĕdaŏlānum (Milân) int al 222; in sègvit e tîren só la colônia ed Plăcentĭa (Piaṣèinsa) int la zôna di Bôi, e còla ed Crĕmōna Cremôna int al tèri di Insûber.

I Gâl j în un perécol l'óltma vôlta pr'i Român quând e s'arvòlten in dal mèinter ed la secònda guèra tra i Cartaginèiṣ e Ròma es e fân leânsa cûn al generêl dl'armêda nemîga, Anébal. Dôp ch'la guèra la finés, a Zâma int al 202 préma ed Crést, i Român e pèinsen bèin ed dêrgh un tâj cûn sta stôria di Gâl, es e mânden al cônsol Marco Emilio Lepido a sistemêr la facènda e a tirêr dèinter in Itâlia i teritôri d'ed là dal'j Apenèin (préma l'Itâlia, pri Rôman, la finîva al Rubicòun). Int al 187 préma ed Crést al Lèpido al mèt sòta ânca i Légor Friniât, in na guèra mnêda préma int al teritôri arzân aṣvèin al mòunt \latino{Ballista} (che fôrsi l'é lighê al nòm "Valestra" ed Carpnèida) e dôpa in Garfagnâna (Livio XXXIX, 2).

La nâsita ed Rèz (~ 175 a.C.)

modifica

Mèinter al fêva la guèra, Lèpido al pinsêva ânca a dêr na sistemêda ai teritôri ed la piâna a mezdé dal Pò ch'l'îva cunquistê. Al lavōr pió impurtânt, e necesâri per spustêr la trópa a la svēlta in dal chêṣ d'êter rivôlti, l'é stê còl ed la strêda principêla, la Via Æmĭlĭa da Rémin a Piaṣèinsa, ch'l'é stêda finîda tra il 189 ed al 187 préma ed Crést (soquânt ân dôpa l'é stêda slunghêda fîn a Milân). Fr'al tânti sitê tirêdi o artirêdi só drē a la vìa Emélia e catòm a la fîn ânca Rèz, ch'l'ēra ciamêda Rēgĭum Lĕpĭdi [9]. A's gh'à dimòndi pôch documèint ch'e pêrlen ed la nâsita ed la sitê; a's pèinsa che prôpia al Lèpido l'âbia urganisê al cèinter român int al só secònd consolêt (175 a.C.). E però a gh'é quî che dîṣen che al nòm dal sît, Rēgĭum, al vègna da la léngua ch'e parlêva la gînta préma ed la vgnûda di Român. Da subét a Rèz a gh'é stê una piâsa da marchê (forum) e un tribunêl, sèinsa dóbi in dó a gh'ēra bèle un cruṣil ed scâmbi tra j abitânt Cēlt e Légor, e i colôn român ch'j ēren andê a stêr int l'arzân dôpa la spartisiòun dal tèri dal 173 a.C.; insèm cûn la nâsita ed la sitê a gh'é stê, cme al sôlit, n'ôvra ed bunéfica e ed traciamèint di câmp (la centóriasiòun). Fōra ed Rèz j ēren vèli ed na quêlch impurtânsa i paèiṣ (ch'è gh'ēren bèle) ed Brixellum (Bresèl), Tannētum (in dó a gh'é incō Tanèid e Sânt'Ilâri) e Lūcěrĭa (che adèsa l'an gh'é pió).

Int al zôni in dó a gh'stêva pió gînta, drē la vìa Emélia, e in dó l'avtoritê di conquistadòur l'ēra pió fôrta, al latèin al ciâpa a la svēlta al pôst di dialèt cēlt e la nâs na societê armes'cêda ed Gâl e Român (la resistèinsa ed la léngua in culîna e in muntâgna, in dó a gh'ēra mēno gînta, a gh'é al chêṣ ch'la sìa durêda per pió tèimp); i sgnōr dla ristocraséia dal pôst difâti j ân capî che adatêrs al mōd ed fêr e a la léngua di Român l'ēra la strêda pió fàcila per mantgnîr un cincinîn ed cmând. Strabone (V, 1, 6) al scrév, seìntesinquânt ân dôpa la cunquésta di Român, che i Bôi j ēren stê mandê vìa da la Gallĭa Cispadāna da dimòndi tèimp. Mó sicòma che còst an l'ēra mìa pusébil, a's gh'à da intènder che Strabone al vrîva dîr ch'an gh'ēra pió d'gînta ch'la fósa bòuna ed parlêr na léngua cēlta.

Al svilóp, la Regio VIII e al Cristianèiṣom

modifica

Dôpa la só nâsita, la sitê l'é'rmêṣa lighêda a la faméja (gens) di Lèpidi, e l'à sustgnû la pêrta ed quî ch'e dêven còuntra al Senât in dal guèri civîli dal prém sècol préma ed Crést. Un êter perèiod ed svilóp l'é gnû dôpa la pêṣ d'Avgóst (Pax augustea), cm'e's dîsen i rèst catê da i studiòuṣ ed l'antichitê. La sitê la dvèinta pió grânda, es e gh'rîven di êter colōn. Rèz la dvèinta ânca un Municépi (Municipium). Int al sèt préma ed Crést, Avgóst al fà na riorganisasiòun ed tóta l'Itâlia e e mèt al teritôri ed Rèz, in cumpagnìa ed quêṣi tóti al sitê ed l'Emélia e la Rumâgna (che préma e fêven só la Gallia Cispadana, oséja "al paèiṣ di Gâl dedsà dal Pò"), dèinter a la Regio VIII Æmĭlĭa. Còsta l'é la geograféja ed la regiòun cme la còunta Plînio al Vèc:

«
(115) Octava regio determinatur Arimino, Pado, Appennino. In ora fluvius Crustumium, Ariminum colonia cum amnibus Arimino et Aprusa, fluvius Rubico, quondam finis Italiae. Ab eo Sapis et Utis et Anemo, Ravenna Sabinorum oppidum cum amne Bedese, ab Ancona CV, nec procul a mari Umbrorum Butrium [10]. Intus coloniae Bononia, Felsina vocitata tum cum princeps Etruriae esset, Brixillum, Mutina, Parma, Placentia. (116) Oppida Caesena, Claterna, Fora Clodi, Livi, Popili, Druentinorum, Corneli, Licini, Faventini, Fidentini, Otesini, Padinates, Regienses a Lepido, Solonates Saltusque Galliani qui cognominantur Aquinates, Tannetani, Veleiates cognomine Vetti Regiates, Urbanates. In hoc tractu interierunt Boi, quorum tribus CXII fuisse auctor est Cato, item Senones, qui ceperunt Romam.»
(Plìnio al Vèc, III, 46 e quî ch'e vînen dôpa)
«
(115) Rémin, al Pò e j Apenèin e sègnen i cunfîn ed la regiòun nómer ôt. Adrē a la côsta a's câta al fióm Còunca, la colônia ed Rémin cûn i só turèint Marècia e Àusa, e al fióm Rubicòun, che na vōlta l'ēra al cunfîn ed l'Itâlia. Dôpa a gh'é al Sâvi, al Montòun e al Lamòun, e Ravèna, ch'l'é na rôca di Sabèin, cûn al turèint Rōnch, a sèintesînch mèj da Ancòuna, e, mìa tânt descôst dal mêr, Bûdri di Ómber [11]. Dèinter a gh'é al colôni ed Bulògna, ch'l'ēra ciamêda Fèlsina quând l'ēra la sitê pió impurtânt ed l'Etrória, Bresèl, Môdna, Pêrma e Piaṣèinsa. (116) E incòra al rôchi ed Cesēna e Clatêrna [12] e al sitê ed Forum Clodi, Furlé, Furlimpôpol, Bertinôr, Iómla, Forum Licini, Faèinsa, Fidèinsa, Otesia [13], Padinum [14], Rèz (còla ed Lèpido), Solona, Saltus Gallianus cûn j abitânt ch'j în ciamê Aquinât, Tanēt, Velleia Romana [15] cûn j abitânt ch'j ēren ciamê na vōlta Regiât, e al paèiṣ di Urbanât. Da còsta regiòun j în sparî i Bôi, ch'e gh'îven sèintedòdeṣ tribó, a stêr a sintîr Catòun, e ânca i Senòun, ch'e îven ciapê Ròma.»

Al Cristianèiṣom l'é rivê dimòndi prèst a Rèz, cûn al prêdichi ed Sânt Apolinêr da Ravèna int j ân e-ssanta. Peró a's cgnòs un quèl ed sicûr d'un veschvêl sōl dôpa la dichiarasiòun ed libertê ed religiòun ed Costantîn (editto di Milano) dal 313 dôpa Crést. L'é fâcil che in ste sècol la sìa stêda tirêda só la préma catedrêla româna; soqûant rèst j în stê catê in dó adèsa a gh'é al dôm. Còl ch'l'é sicûr l'é che sta catedrêla la gh'ēra bèle int al 451 dôpa Crést, perché e în pêrlen di documèint ed na riuniòun a Milân (al sìnodo ed Milân ed cl'ân lé) [16].

La situasiòun a la fîn ed l'impēr

modifica

La bundânsa per Rèz sòta i Român la finés int al têrs sècol dôpa Crést, ch'l'é un perèiod ed crîṣ generêla dal teritôri italiân cavṣêda dai cambiamèint pulétich conténov e dal ṣguastêres di comêrc; i câmp e's e-ṣmagrésen e j artigiân e sêren só butèiga sèimpr ed pió. L'é in ste sècol ché che Dioclesiân al decéd ed spartîr la regiòun in dòu pêrti: al trât ed côsta da Rémin a Frêra (la Flāmǐnǐa) e al rèst da Bulògna a Piaṣèinsa (l'Æmǐlǐa). Al dificultê e vân avânti ânca into al quêrt e quînt sècol, cûn al sistèma dal j âchev e di canêl ch'al và a fêres benedîr e i bârber ch'e pâsen sèimper pió despès a fêr dân. Bèle int al 338 dôpa Crést, Sânt Ambrôg al pêrla ed Rèz e d'êtri sitê ed l'Emélia e al dîṣ ch'j în mèṣ ruvinêdi. Mó i lighâm cûn Ravèna j în incòra robóst: int al 440 l'imperadōr Valentiniân III al nômina la diôceṣa ed Rèz suffraganea ed còla ed Ravèna. Al scrét famòuṣ ed Sânt Ambrôg al còunta bèin la fîn ed l'antichitê:

«
... Nempe de Bononiensi veniens urbe a tergo Claternam, ipsam Bononiam, Mutinam, Rhegium derelinquebas; in dextera erat Brixillum, a fronte occurrebat Placentia, veterem nobilitatem ipso adhuc nomine sonans, ad laevam Apenini inculta miseratus, et florentissimorum quondam populorum castella considerabas, atque affectu relegebas dolenti. Tot igitur semirutarum urbium cadavera, terrarumque sub eodem conspectu exposita funera ...»
(Sânt Ambrôg, Epistola XXXIX, 3)
«
... Difâti, quând t'é gnû da Bulògna, t'é lasê drē Clatèrna, Bulògna, cme j òm dét, Môdna e Rèz; a mân dréta a gh'ēra Bresèl, dnâns a's catêva Piaṣèinsa, che al só nòm istès al mòstra incòra l'unòur antîgh, a mân stânca et ṣmirêv cûn compasiòun i câmp in sêlda ed l'Apenèin e al véli ed gînti che na vôlta j ēren in flôra, e't i arcurdêv tót cumpasiunèvel e inmagunê. Dòunca, al carcâsi ed tânt sitê mèz in ruvîna, e la malòura dal tèri sòta ai tó ôc ...»

Cartèina ed l'Emélia al tèimp di Român

modifica
File:RegioVIII.png
Costa mâpa ché la fà vèder la regiòun VIII e alj êtri regiòun ṣvinânt al tèimp d'Avgóst, int al prém sècol dôpa Crést. Cme a's vèd, la Regio VIII la tgnîva dèinter tóta l'Emèlia e squêṣi tóta la Rumâgna, e la gh'îva dimòndi a ch'fêr cûn i cunfîn di dialèt d'incō (al rîghi ròsi), specialmèint per l'Emélia. Tót i paèiṣ pió impurtânt e's catêven lòngh la vìa Emélia, mèinter che in dla culîna e in dla muntâgna a gh'ēra pôch e gnînt. Al strêdi pió impurtânti per andêr vêrs Ròma (a mezdé) j ēren la via Flaminia a matèina e la via Aemilia Scauri (cûn na pésta ch'la s'arviṣeva a còla ed l'statêla ed la Cisa e a un pès ed la statêla Aurelia d'incō), cuntinvêda da la via Cassia, a sîra.

Materiêl pr'andêregh in fònda

modifica

(manca)Lésta di léber e documèint impurtântLésta di lébber e documèint impurtantBibliografia ed opere di riferimento:

  1. Andrea Balletti, Storia di Reggio nell'Emilia, L. Bonvicini e Soc. Coop. Lav. Tipografi, Rèz, 1925.
  2. M. Festanti e G. Gherpelli, Storia illustrata di Reggio Emilia, 4 vol., AIEP - Sellino Ed., Sân Marîn, 1987, ISBN 9788823600027.
  3. Al sesiòun "Preistoria e protostoria" e "Museo romano" di Musei Civici ed Rèz.
  4. G. e L. Bonfante, The Etruscan Language. An Introduction, Manchester University Press, 2003, ISBN 978-0-7190-5539-3.
  5. Friedrich Lübker, Il lessico classico: Lessico ragionato dell'antichità classica, Zanichelli, Bulògna, 1989, ISBN 88-08-14930-7.
  6. William R. Shepherd, The Historical Atlas, Henry Holt and Company, New York, 1926.
  7. I nòm dal véli in latèin‎ j în stê ciapê da www.instoria.it.
  8. (EN) I nòm ed sît ed la Gallia Cispadana da [1].

(manca)Nôti de spiegasiòun ed la pâginaNôti in fònd a la paginaNote a piè di pagina:

  1. ↑ Arcurdêvev che cēltich l'é un agetîv ch'al s'arfà a tóta la faméja ed léngui d'urégin indoeuropèa, gâl invēci al's drōva sōl per còsti tribó ed cēlt ch'j în gnû da la Frância.
  2. ↑ N'êtra branchêda ed Gâl Bôi l'é andêda pió in à, fîn int al cèinter ed l'Europa, e l'à dê al nòm a la pêrta ed sîra ed la Repóblica Cēca, la Boèmia (dal latèin‎ Boiohaemum) e, a gh'é al chêṣ, ânca a la pêrta a mezdé ed la Germâgna, la Bavièra (dal latèinl Boiaria).
  3. ↑ Al nòm ed Felsǐna, oséja Velzna in Etrósch s'cèt, al vōl dîr facilmèint l'istès che Bononǐa, ch'la vîn dal nòm cēltich bona. Al fât che i Gâl j ân tradòt al nòm ed la sitê in câmbi d'adatêrel a la só lèngua al pré vulèir dîr che chilōr e s'în més in pòst ed la gînta etrósca, e i ân mandê vià invēci ed tgnîri sòta. L'é ânca interesânt fêr chêṣ a che bona (=sît rinfursê) l'é un nòm ch'a's câta sparpagnê per tóta l'Euròpa, cme Vindobona ch'l'é al nòm antîgh ed Vienna.
  4. ↑ Mó Bresèl l'é, cûn grân probabilitê, un paèiṣ tirê só dai Gâl Cenomân, mìa i Gâl Bôi, perché al nòm al vōl dîr Brixia (Brèsa) céca.
  5. ↑ Al léngvi di Cēlt e di Légor e gh'ân ed sicûr dimòndi da spartîr, un fât ch'l'à mnê quèlch studiòuṣ a grupêr i Légor sôt la faméja di pôpol indoeuropèi e a pinsêr ch'a gh'ésen masmamèint na parintēla cûn i Cēlt. E però di êter e sûn dl'avîṣ che i Légor e fósen bèle là préma dj indoeuropèi e che l'arviṣèria dal léngvi la sìa gnûda sōl dai cuntât cunténov (còl che i lingvést e ciâmen la convergenza areale).
  6. ↑ Bosco Cernaiéto in italiân.
  7. ↑ I nòm dal véli etróschi j în stê ciapê da [Bonfante G. ed L. (2003)].
  8. ↑ I Gâl Senòun e s'în acaṣê al cminsépi dal quêrt sècol préma ed Crést int al teritôri ed la Rumâgna e Mêrch d'incō, dôpa ch'j ân mandê vìa j Ómber; la sitê ed Sena Gallǐ­ca l'é stê al só sît pió impurtânt.
  9. ↑ E's druvêven ânca di êter nòm cme Rēgĭum Lĕpĭdum, Forum Lĕpĭdum e Forum Lĕpĭdi.
  10. ↑ Al véli cûn un rîgh sòta an gh'în mìa pió. Ed quelchidûni an es sà gnân in dó e fósen.
  11. ↑ Ste paèiṣ al n'é mìa al Bûdri pió famòuṣ d'incō: Bûdri di Ómber l'é na véla ch'l'an gh'é pió dal tèimp ed l'impēr român, atâch al canâl ed la Fossa Augusta. Adèsa, a gh'é un sît ed schêv antîgh aṣvèin a vìa Cerba a sîra ed Ravèna.
  12. ↑ Ânca Clatêrna l'é na véla ch'l'an gh'é pió. I rêst j în stê catê a Osân (Ozzano Emilia) in localitê Mâg.
  13. ↑ Na véla scgnusûda, mó prubabilmèint in pruvîncia ed Bulògna.
  14. ↑ Na véla scgnusûda, mó la gh'aré da èser ṣvèin al Pò.
  15. ↑ Ṣvèin al paèiṣ ed Rustigâs int al cmûn ed Lugagnân (Lugagnano Val d'Arda in italiân).
  16. ↑ Dê n'ucêda al sît ed la fâbrica dal dôm.
Estratto da "https://eml.wikipedia.org/w/index.php?title=Stôria_ed_Rèz_e_dla_só_pruvîncia:_l%27antichitê_fîn_a_i_Român&oldid=153151"