Jimmy Carter
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
James Earl Carter Jr., cgnusû méj cuma Jimmy Carter (Plains, 1 'd Utóbar dal 1924, a s lèś /ˈdʒɪmi ˈkɑːtə/ in ingléś) 'l è 'n pulìtig americàṅ, vinsidōr dal Prèmi Nobel par la paś in dal 2002 p'r al sò impégn p'r i dirìt umàṅ.
Carter, demucràtic tévad, 'l è carsû in dla campàggna dal sud di Stat Unî in du 'l fava 'l cuntadèṅ vindénd di brustlèṅ americàṅ. 'L è stâ senadōr dla Geòrgia par dū mandâ da 'l 1963 a 'l 1967 e pò guvernadōr dal sò stat da 'l 1971 a 'l 1975. In séguit 'l è stâ bòṅ ad dvintàr al 39śum presidènt americàṅ in di an da 'l 1977 a 'l 1981 baténd al presidènt in carga republicàṅ Gerald Ford par 57 vōt eleturài, al scart più bas in alóra da 'l 1916, purtànd da la sua tut i sò stat Dixie e bòna part dla còsta èst dal paéś ma pardénd tuta la mità òvest dla nasiòṅ e 'l Illinòis.
Durànt al sò madâ 'l à pardunâ i diśertōr dla guèra dal Vietnam e mis sù dū dipartimènt nóṿ, qvél dl'energìa e qvél dl'istrusiòṅ pùblica, impgnànd-as dimóndi par tgnir sót òć al prèsi dal petròli e par catàr dal risórsi energètichi nóvi. In pùlitiga èstra al s è dâ da far par far firmàr 'l acòrd ad Camp David e 'l à dâ indrē al canàł ad Pànama a 'l stat sènt'r-americàṅ. A la fiṅ di an stanta al gh'à abû di prubléma in ecunumìa cun n'inflasiòṅ élta, carsùda basa e diśucupasiòṅ e 'l à patî la criśi di ustàǵ in Iràn e l'invaśiòṅ suviètica d'l Afganistàn. Dòp avér batû par pôc al senadōr Ted Kennedy, ch'al gh s éra mis cóntar parchè i sò cunsèns i ér'n a tèra, a 'l primàri dal sò partî (51,13% di vōt) 'l à pò pardû la sfida cun Ronald Reagan vinsénd sōl in siē stat e in dal distrét ad Culùmbia.