Dé 'd la Mêrla

Artécol in dialèt arzân

Quî ch' a vînen ciamê i Dé 'd la mêrla (Giorni della Merla in italiân), secònd l'uşânsa, j ûltem trî dé de znêr, oséia al 29, al 30 e al 31; în cunsidrê i dé pió frèd ed l' invêren.

Un mêrel

La fôla

In quêşi tóta la Pianûra Padâna a 's cûnta da sècol (a n' in pêrla ânca Dante ind al só Purgatôri) la fôla di "Dé 'd la mêrla". Al mudéfichi a sté stôria în tânti e ògni paèiş a n' in cûnta óna divêrsa. La pió cgnusûda l'é còla ch' la cûnta che al nòm ed chî dé l'é al gnîré da 'na fôla ch' la dîş che per difèndrés dal grân frèd, 'na mêrla e sō pulşèin, cun al piómi biânchi, a 's în lughê dèinter un camèin, da dóve în turnê fōra al prém ed Fervêr, tót nîgher a câsva ed calêşna. Da cól dé lé i mêrel în tót nîgher.

Secònd 'na spiegasiòun pió lavurêda ed la fôla 'na mêrla, cun dal splèndid piómi biânchi, l'ēra in conténov startasêda da Znêr, mèis frèd e umbrōş, ch' a 's divertîva a spetêr che la mêrla la gnés fōra dal né in sêrca ed magnêr, per butêr insém a la Tèra frèd e zēl. Stófa dal cunténov preputèinsi la mêrla un ân l'à decîş ed fêr scôrta ed magnêr asê pr' ûn mèiş dôp la s' é sarêda ind la só tâna, a quêrt, per tót al mèiş de Znêr, che, alōra, al gh'îva sōl 28 dé. L'ûltem dé dal mèiş, la mêrla ch' l' îva pinsê d' avèir inganê al catîv Znêr, l'è gnûda fōra da la tâna e la s'è mésa a cantêr per tōrel in gîr. Znêr a s'né tót acsé tânt ch' l' à dmandê trî dé imprèst a Fervêr avû i dé al s'è scadnê cun bufêri ed nèiva, vèint, zēl e âcva. La mêrla la s'é lughêda a la şvêlta in un camèin e lé l'é armêşa a quêrt per trî dé. Quând la merla l'é gnûda fōra, l'ēra sé sêlva, mó al só bèli piómi ēren dvintêdi tóti nígri per via dal fóm e acsé l' armêşa per sèimper cun al piómi nîgri.

Ind l'Arzân

Ânca sta fōla, (fōrsi la pió cgnusûda ind l' Arzân) la cumîncia cun al dîr che a l' inési Znêr al gh'îva sōl 28 dé. Vêrs la fîn de znêr 'na côpia ed mêrel la decéd 'd andêr al palâs dal mèis pió frèd ed l'ân per dîregh, adèsa che al só tèimp l'ēra finî, còl che pinsêven ed ló. Arivê davânt a Znêr, la mêrla l' à cumînce a ustiêr cûntra ed ló e la finîva cun dîregh: «… mó tânt al tó tèimp l'é finî e nuêter a próm scurdêres ed tè!» Dôp che i mêrel ēren andê via Znêr, ch' a 's n'ēra tôt, al cunvîns al só şvèin ed cà Fervêr a dêregh i sō prém trî dé, l'é acsé che , d' alōra, Znêr al cûnta 31 dé e Fervêr 28. Avû i trî dé Znêr a 'gh l' à mésa tóta mó prôpria tóta per fêr dvintêr chî tri dé lé dimòndi frèd. I pôver mêrel, che fîn alōra a gh'îven al piómi biânchi, an 's la spetêven mìa e per scampêr al grân fréd a prîven êter che lughêres ind i camèin dal cà, quând dôp trî dé, a i prém ed fervêr, în gnû fōra a gh'îven al piómi tóti nîgri e grîş e-scûr. D' alōra Znêr al gh'à 31 dé, Fervêr 28, i mêrel în nîgher e j ûltem trî dé de Znêr în i pió frèd ed tót l'ân. Êtri fōli, cgnusûdi in la Bâsa Arzâna, a cûnten di tentatîv andê mêl ed traversêr al Po zlê, a la fîn ed l'invêren, da pêrta ed mêrli. A Guastâla a 's dîş che: "La mêrla la pasà al Po" per dîr che a câsva dal frèd al Po lè zlê.

A Lôd

I dé 'd la mêrla a Lôd a vînen festegê da côro che, més insém al dō spòndi ed l' Ada, a 's "ciâmen" e a 's "rispònden", al prém campèt de sté "bôta e rispôsta" al dîş:

«

… tra la ruca in mez a l'era, se ghe nigul se insirena (…bóta la rôca in mèz a l' êra, s' l' è nóvel a gnirà al srèin)»

La cansòun l'é "La Merla" registrêda dal gróp di Baraban.

I dé 'd la mêrla ind l'uşânsa cuntadèina

Un tèimp i cuntadèin a guardêven al cundisiòun dal tèimp in di trî dé 'd la mêrla e, secònd che tèimp a fêva sti dé, a fêven al previşiòun dal tèimp di mèis de znêr fervêr e mêrs. Per eşèimpi se al 29 l'ēra dimòndi frèd e cun al sōl ânch, znêr, ch'l' ēra bèle pasê, l'ēra stê per bòuna pêrt cun di dé frèd mó cun al sōl, se al 30 a piuvîva mó l'ēra un pô pió chêld, ânca bòuna pêrt dal mèiş ed fervêr a sré piuvû mó a gh'é sré stê un pô pió chêld

J insegnamèint

Cme in tōti al fōli a 's lóga sèimper un fònd ed veritê, ânca in còsti a n'in pròm catêren un pô, difâti int al lunâri rumân al mèis de znêr al gh'îva sōl 29 dé che, probabilmèint, cun al pasêr ed j ân e cun al purtêr avânti a vōş al fōli în stê cambiê in 31.

Sèimper secònd l'uşânsa, se i dé 'd la mêrla în frèd, la Premavèira l'a srà bèla, se în chêld la Premavèira la vîn pió têrd.

Per quânt al fōli a pêrlen ed 'na mêrla, in realtê sti uşê a preşèinten 'na grôsa diversitê tra mâs'c e fèmni int al piómi, ch' în scûri – ânch al bèch – int al fèmni, mèinter în 'd un nîgher lócid – cun al bèch zâl-aransòun- int i mâs'c.

Colegamèint d'ed fōra

• La mêrla a Lôd