Spunghêda ed Bresèl

 Arzân

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

La spunghêda

A Bresèl, in rîva al Po, a’s fà òna dal pió bòuni spunghêdi d’Itâlia, pugêda só ‘na risèta dal XV sècol. Dōls ed Nadêl, la Spunghêda, l’é a pâsta dûra cun dèinter un pést fât ed mēla, nōṣi, pgnôl, óva pâsa, mândli e divêrsi spèsi; a’s fà ânch in êter laboratôri ed la pruvîncia e ind al dmèj pasticerèi cun mudéfichi che vînen tgnûdi secrēti.

La nâsita, ed la versiòun pió cgnusûda, a ‘s dîṣ ch’ la sia gnûda in un cunvèint ed sōri ed Bresèl dóve la vîn incòra prodòta e comercialiṣêda da ‘na déta fundêda ind l’Utsèint e che la va a drê a l’antîga risèta ed la badèsa Serafina Bonino. Per sté dōls l’é stêda richièsta la denominasiòun d’urègin prutèta. (D.O.P.)

Stòria

La préma vôlta ch’ a’s pêrla ed la Spunghêda ed Bresèl l’é in un documèint dal 1454 ad ôvra dal Spinelli, a’s pèinsa però ch’ la gh’âbia urègin rumâni perché la s’arvîṣa, ind al pést, a ‘na tôrta numinêda int al Satiricon ed Tito Petronio Arbitro amîgh vivór ed l’imperadōr Nerone. Sèimper int al 1454 in ‘na lètra che al Referendâri ed Pèrma, Giovanni Botto, al spidîva al Dóca Francesco Sforza, Sgnōr ed Milân insèm a di regâl ed Nadêl, a’s pêrla ed la Spongata de Berselo.

Un ân dôp al spunghêdi a’s câten in ‘na lésta, tgnûda dacât in ‘n archévi dal Masarèi Estèinsi ed Mòdna, che Messer Pietro degli Ardizzoni al mandêva a Frêra al Magnéfich Borso d’Este. Al 24 dicèmber 1588 Girolamo Reni, un di vèc ed la râsa dal grând pitōr Guido, al nutêva ind al só regéster dal spèiṣi ed tót i dé un impôrt ed 18 frânch per mandêr, cme al sôlit, dal spunghêdi a la Sōra Girolama Monti. Int al 1616 al Dóca Alfonso d’Este al spidîva a la mujêra Isabella di Savoia al Spunghêdi ed Breselo. Int al 1622 ind la só Secchia rapita al Tassoni al tîn vîv ind la memôria al spunghêdi: int al XII° cânt in dóve al cûnta dal lôti fra i Petroni e Geminiani, al cûnta ânch ed 50 spunghêdi regalêdi al Leghê ed Bològna Munsgnōr Ubaldini.

L’ôt ed dicèmber 1720 a rîven a Chèrp al Prîncip Francesco d’Este e la mujêra Carlotta Aglae d’Orleans cun al sègvit ed carôsi, dâmi e cavalêr; al Marchèiṣ d’alōra Taddeo Bolognini, ch’ al gh’îva la pèla dimòndi grâma, an n’à fât nisóna culiĵnsa a i famōṣ ôspit, alōra lōr àn magnê dal pân, di pòm e ... dal spunghêdi.

Dal 1863 la Spunghêda ed Bresèl l’é cgnusûda cun al nòm ed la Déta ch‘ al la fà e ch’l ‘à tôt pêrta, ind al tèimp, a divêrsi espoṣisiòun italiâni e èstri, l’à ciapê dimòndi tétol d’unōr, fra quisché 40 mdàj d’ôr, 10 Grand Prix, 12 crōṣ d’unōr. Inséma "L'italia Centrale" dal 25 znêr 1895 a’s lêṣ che al titolêr ed la famōṣa déta de spunghêdi l’à ricevû da S.M. al Rè Umberto I° un regâl dimòndi presiōṣ: ‘na spéla ed brilânt e l’ân dôp l’é andê dèinter a la Cōrt di Savoia e l’à utgnû al brevèt ed fornidōr ed la Cà Reêla e dal Dóca d’Aosta.

Int tèimp pió recèint oséja int al 1951 in ucasiòun dal riprèiṣi dal prém di sînch félm ed la sèria ed Don Camél, Giovannino Guareschi, Gino Cervi e Fernandel insèm a tót i lavurânt dal félm, ringrâsien per la culiĵnsa e per al famôṣ dôls zibî. Int al 1972 Cesare Zavattini in ‘na lètra a’s lamèinta perché al fà fadîga a catêr la Spunghêda ed Bresèl dimustrând acsé tōt al só amôr e l’afèt per sta specialitê.

La Spunghêda ed Bresèl, d’ed là d’èser un dōlṣ particulêr, l’arnōva la memôria, cun al pést tra i dû fôder ed pâsta frôla, al savōr dal côṣi ‘d un tèimp e in pió la cunvinsiòun popolêra la dîṣ ch’ la pôrta furtûna perché réca ‘d ingredièint cme l’òva pâsa, i pgnôl, al nōṣi e al mândli che în purtadōr ed bòuna sôrt.

Intresânt còl ch’ al dîṣ al Prufesōr Cesare Corradini espêrt in matèria: ...è riconoscibile un fondamento culturale che costituisce elemento, certo, di tradizione, avendo le procedure previste per le metodiche di lavorazione e conservazione un uso consolidato nel tempo e possedendo tutte le fasi produttive, le caratteristiche di tipicità, salubrità e sicurezza.

Dal 6 al 18 setèmber 2004 la Spunghêda ed Bresèl l’é turnêda a Lòndra dôp 102 ân cun al tōr pêrta, dèinter i magaṣèin Harrod's, al Made in Italy, ind i prudòt carateréstich ed la Regiòun Emélia-Rumâgna. În stêdi ânca més' in mòstra dō amdàj d’ôr dal 1902, utgnûdi dal fundadôr ed la famôṣa aṣiènda, in ucaṣiòun ed l’espuṣisiòun tgnûda a Lòndra: òna la rapreṣèinta l’incurunasiòun ed Eduardo VII e ‘d la Regîna Alexandra e cl’êtra l’espuṣisiòun vèira e prôpria.

Òna dal tânti risèti

Al pést

• 250gr ed pân biscutê e tridê,
• 250gr ed garól ed nōṣi,
• 120gr ed pgnōl,
• 100gr d'ōva pâsa,
• 110gr ed cêder candî,
• 7 gr ed canèla in pōlvra,
• 4 gr ed garôfen in pōlvra,
• 4 gr ed nōṣa muschêda,
• 100gr ed mândli brustulîdi,
• 300gr ed marmelâta,
• un chîlo ed mēl.

La pâsta

• 500gr ed fiôr ed farèina,
• 250 gr ed butêr,
• 250gr ed mēl o sócher,
• un ròs d'ôv,
• un pô d'alvadōr,
• vèin biânch esê per impastêr.

Lavurasiòun

Al mēl a's fà desfêr cun un bicêr d'âcva e lasêr bòier un pô. Unîr tót j ingredièint elenchê ( cun al nôṣi, al mândli, i pngôl e al cêder tajê a pcòun). Lasêr arpunsêr per 15 dé, però smercêr 'na vôlta al dé. Preparêr dû fôder ed pâsta piotôst êlta sfuracêr cun 'na fursèina e metrégh in mèz al pést praparê da tèimp. Pó mèter al tót int al fōren chêld (160°) cōṣer per cîrca mèz'ōra, 'na vôlta tirêda fōra dal fōren spulvrêrla cun al sócher a vèil.