Róda
|
C'l artìcol chè 'l è scrit in
Carpśàn |
La róda (in itagliàn ruota, da 'l latèin rota) l'è cl'invensiòun dimòndi ùtil a fórma 'd sérć ch'al gira dintór'n a 'l só pèren in dû a ghe stà sfrucê 'n âs.
El ródi i s caten ed dimòndi materiē diferèint e anca cun di utilìśi varieghê, mo a gh'è da dìr che 'l ródi 'l più despês i stàn 'd sòt'a di veìcol, per fèr-i andèr avànti.
La róda 'd lung a 'l tèimp
Invintèda 'd intór'n a 'l 5000 prìma 'd Crist in dl'antìga Meśopotàmia, i prìm tèimp la róda la nn'era èter che 'n ruśgòun 'd élber, śghê in sesiòun in manéra da catèr-eg fóra al sérć ch'a se vlìva, e śbuśî in dal mêś per sfrucèr-eg al sprôc ch'al la tgnìs strìca.
A se śvilupèva al só druamèint in chi Paéś ch'i avìven 'dumestichê soquànti bésti grósi, c'ma 'l cavâl, i bō e di èter cumpàgn, perchè in dal fèr-i prilèr, a ghe vliva dimòndi forsa per superèr al grôs atrît ch'i gh'ìv'n el prìmi ródi.
A s taca a catèr el ródi cui râǵ in dal pitùri antighi di egisiàṅ, in soquànti scultùri gréchi e in statuèini scandìn'vi dal 2000 prìma 'd Crìst.
'D intór'n a 'l 1000 prìma 'd Crìst i pòpol Célt i tacaràn a śuntèr un serciòun ed fêr 'd fóra tùt intór'n a la róda ed lègn, in manéra da irobustìr-la dimòndi còunt'r a 'l bòti ch'la psìva ciapèr in dal só ruślamèint cuntìnev.
Sainsa trôp cambiamèint importànt, la róda cui râǵ e 'l rinfòrs ed fêr 'd intór'n a la só sircunferèinsa, l'armagnarà tèla infìn vers al 1870, quand i vgnaràn invintê i pneumàtic, dimòndi più funsionêl.
El pèrti edla róda
Manéri 'd dìr
- (EGL) Èser l'ùltma róda dal câr[2], (IT) (lett.) Essere l'ultima ruota del carro, (fig.) Essere il meno importante di un gruppo di persone.
- (EGL) Èser la róda 'd escòrta[3], (IT) (lett.) Essere la ruota di scorta, (fig.) Essere interpellato per ultimo.
- (EGL) Mètt'r al bastòun da mêś a 'l ródi[4], (IT) (lett.) Mettere il bastone tra le ruote, (fig.) Intralciare un progetto.
- (EGL) La vìta l'è na róda ch'la gira[5], (IT) La vita è una ruota che gira.
- (EGL) Fèr la róda[6], (IT) (lett.) Fare la ruota, (fig.) Pavoneggiarsi.
- (EGL) Èser na róda ròta[7], (IT) (lett.) Essere una ruota rotta, (fig.) Essere lagnoso, monotono.
- (EGL) A gh'manca na rudlèina[8], (IT) (lett.) Gli manca una rotellina, (fig.) Essere un po' matto.
Vōś lighèdi
Èter progêt
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Róda
Wikizionario contiene la voce di dizionario «Róda»
Colegamèint estèren
- (IT) La vóś in sìm'a 'l vucabulàri Treccani.
- (IT) D'indû a deśvìn al só nòm in sìm'a etimo.it.