Petnèda

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

La petnèda, ciamèda anca petnadùra l' è la manéra 'd petnèr e 'd mèter sù i cavî a secònda dal edla moda e dal preferèinsi che ùn al vōl tgnìrgh adrē. A s pōl mèter sù na bòuna petnèda per só còunt, cun la spasèta e 'l fòun o avéregh biśògn ch'al la mèta sù al barbēr o la paruchéra.

El petnèdi 'd lung al tèimp

A s pōl avér n' idéa dal petnêdi 'd lung al tèimp s'a s guèrda i artràt dal persòuni in dal pitùri e in dal scultùri dal pasê.

In dla preistòria

Dala preistòria pochi testimuniànsi i ìn rivèdi infìn ai noster dè, mo però a cgnusòm la statuèina dla Vèner 'd Brassempouy, datèda ed 22.000 an prìma 'd Crìst, e quèla 'dla Vèner ed Willendorf ed 20 000 an prìma 'd Crìst, ch' i s pólen der na quèlc idéa 'd soquànti petnèdi ch'i se psìven purtèr in chi tèimp luntàṅ lè.

In dla Meśopotàmia

I Asîr e i Babilonéś i druèven p'r el clasi più sgnóri dal petnêdi élti in sìm'ala suca cun fat sù i cavî a ondi cichi cun di fer chèld, e i purtèven dal tresulèini in del bèrbi , mèinter che invéci i om puvrèt i gh'iven da tgnìr na plèda.

Al re babilunéś Hammurabi 'dal 1900 prìma 'd Crìst
Al re Hammurabi cun un dignitàri ins a la préda cun l' iscrisiòun dal só còdes ed léś
La dèa babilunéśa Ishtar
Egli antichitè babilunéśi in dal muśèo 'd al Louvre a Parì
Al re babilunéś Sargon II e dū di só dignitàri, ind un basriliēṿ dal set-sèint prìma 'd Crìst

In dl Egìt antîg

Anca i Egisiàṅ antìg i tgnìven diferensièdi el petnadûri a secònda dal funsiòun 'dal persòuni: piò 'laburèdi e presiōśi i ér'n el petnêdi e piò la persòuna l' éra sgnóra, mo a va anc cunsiderê che la gran pert dal petnêdi laburèdi la s cavèva però da del parùchi u dal bèrbi finti, vist che per dal ragiòun 'd netèsa u anca 'd purèsa religióśa 'l éra custùm p'r i òm ed raśères u tgnîr i cavî dimòndi curt.

'Na tualèta egisiàna antîga
Bùst ed 'na sgnóra egìsia
'Na petnêda a cavî lung
La stâtva in calchèr 'dl egisiàn scrìba ròs, ed 2500 an prìma 'd Crìst, catê a Saqqara e cunservê in dal Louvre

In dla Grécia antîga

In dla Grécia antîga a s tgnìva abàsta adré al petnadûri. I stîl i cambièven a secònda 'dal perìod e dal diferèinti sitê, mo un quèl ch' a i cumunèva 'l éra la cura ch' i gh' mitìven in dal risèr el petnèdi sia curti che lunghi, sia i òm che 'l dòni, mèinter che i sèr'v i tgnìven la testa plèda e 'l sèrvi la cròchia 'd cavî.

In dal perìod elenìstic (323 – 31 prìma 'd Crìst), i òm i s petnèven cun piò semplicitè mèinter che cal dòni i 'laburèven de piò el lōr petnèdi: infàti Alesànd'r al Grand 'l 'ìva vlû che i sō suldê i raśìsen dimòndi curt sìa i cavî che 'l bèrbi, che acsè, mèinter ch' i a'rèven cumbatû, nisùn nimîg a gh' i avrèv psû strapèr e druèr p'r intraplèri in dal cumbatimèint corp a corp (al scrivìva Plutarc in dal prìm sècul dòp Crìst), e i òm 'dal sitê i a'rèven cupièven vluntéra cla manéra chè.

L' Aténa 'd al V sèc. prìma 'd Crìst
Pan ch' 'l insègna a Dafne a sunèr al sibiōl
La Vèner ed Prassìtel 'd al IV séc prìma 'd Crìst
Artràt dal gréc Ganiméde
Dionîś imberiêg ch' al s pògia a 'n sàtir
'L Apòl ch' al sòuna la lira
'L Aristòtel
Un musàic cun 'l artràt 'd Alesànd'r al Grand

In dla Ròma antîga

'N bùst ed na sgnōra romàna dal prìm sécul dòp Crìst

In dla Ròma antîga i òm i s petnèven cui cavî curt, ecesiunê i sèr'v ch' i tgnìven la plêda. Cal dòni invéci i tgnìv'n i cavî lung, risè, tresè, e tgnû strìc in 'na crôchia dedré; mo durant al perìod imperiêl, p'r el sgnōri a 'ndèva a la môda 'd tgnîr 'na v'luminōśa fràṅśa risèda a l'élta in sìm' a la fròunt.