Pâs ed la Pradarèina

Artécol in dialèt arzân

Al Pâs ed la Pradarèina ( Passo della Pradarena in italiân) (1.579 ) l'é un pâs ed l' Apenèin arzân ch' al divéd la Tuscâna da l' Emélia e in particulêr la pruvîncia ed Lóca da còla ed Rèz Al pâs l'é tra la vâl dal Sècia e còla ed l' Ôşla e l'é insém al crinêl spartidōr dal j âchev, tr' al Mûnt Cavalbiânch (1855 m) e al Mûnt Aşnêra (1750 m). Int la pêrta arzâna, la vâl dal Ré Pradarèina e Rusèndla la va zò vêrs Uspitalèt e Ligûnchi, e la va vêrs la vâl ed l' Ôşla e dal Sècia.

Al pâs l'é traversê da la Strêda Pruvincêla 12 ind al teritôri tuscân, ch' la dvèinta Strêda Pruvincêla 18 in teritôri emiliân. Al pâs l' é ânca dèinter al Pêrch Nasionêl ed l'Apenèin Tôsch-Emiliân e ind al teritôri ed la Comunitê Muntanêra ed la Lunigiâna.

Sintēr

Dal mumèint che al Pâs ed Pradarèina l'é insém al crinêl l'é ânch al pûnt ed partèinsa gióst per dal şgambinêdi. As câta insém al sintēr 00 ciamê Grande Escursione Appennininica (GEA). In diresiòun Nôt-Sîra al sintēr 00 l'unés al Pâs Pradarèina cun al Pâs dal Cerēto atravêrs al Mûnt Ischia (1732 m), Séma Belfiōr (1815 m) e al Mûnt La Nûda (1832 m). In diresiòun Mezdé-Matèina a rîva invēci al Mûnt Silân (1726 m) e dōp al Mûnt Prêd (2054 m), la cadèina dal Mûnt Cùşna (2120 m) e i rifûg Bargetana e Batisti

Stôria

Al pâs l'êra cgnusû e druvê bèle in època rumâna e lé 'gh pasêva 'na strêda ch' l' unîva la Garfagnâna cun la Pianûra Padâna. D' ed ché în pasê i suldê rumân che int al 218 p.C. a purtêven socōrs a i cumpâgn asediê da i Gâl Boi a Tannetum, lòungh la via Emélia. 'N' êtra prōva dal j antîghi urègin dal pâs în i rèst di ricôver (uspdêl) per i viandânt e pelegrèin ch' es catêven lòungh a la strêda ch ' la traversêva al pâs.

A la fîn dal 1700 Ludovico Ricci ind l' ôvra Corografia dei territori di Modena, Reggio e degli altri stati appartenenti alla casa d’Este (1788), Modena, Soliani, 1806, per spieghêres la strêda ch' la pasêva pr' al Pâs Pradarèina al druvêda sté parôli: “Da Fellina, qui vi trova un ramo di strada al Mezzodì, che passando la Secchia alla Gatta corre per Menozzo e Ligonchio a Sillano e cala in Garfagnana”. Secònd al stôrich R.Andreotti ind la só ôvra “Le comunicazioni antiche di Parma col Tirreno”, in «Bullettino Commissione Archeologica Comunale», LV, 1928, pp. 241-242. As dîṣ che “L'Itinerarium Antonini” a la vōṣ “Item a Perme-Laca M.P.C.I” al pêrla ed 'na strêda ch' l' unîva Pèrma cun Lóca, ch'la partîva da la pôrta a matèina ed Pèrma e la tajêva ed travêrs la rêda centuriêla, la puntêva vêrs la Vâl ed l' Èinsa per pasêr pó incòla dal Sècia. Pasê acsé l'Apenèin arzân pr' al pâs Pradarèina, la strêda l'andêva zò in Garfagnâna e ind l'andêr adrê al Sèirch la rivêva finalmèint a Lóca.

A dêr ragiòun a l' Andreotti intervîn ânca Tito Livio ch' a s' arcôrda che al Còunsol Marco Emilio Lepido mèinter al curîva a drê a i Lègor tra vâl e mûnt l'é rivê a i mûnt Ballistam (Valèstra) Suimontiumque (Prēda ed Bişmântva) a travêrs tót j Apenèin. E al pâs ed Pradarèina l'é dimòndi atâch a sti pôst. E in píó al va arcurdê che a la Gâta/Sân Bertlamè al tèimp di lavōr per la costrusiòun ed 'na strêda ind j ân 70 în stêdi catêdi dal tòmbi Rumâni. E òna dal tânti legèndi l' a 's cûnta che al paèiṣ ed Silân a sré stê fundê da Silla mèinter al 's preparêva a 'd afruntêr i Cimbri ind la batalia di Câmp Raudi e ind al catêr al pâs ed Pradarèina bluchê da la nèiva l'à duvû tirêr só 'n acampamèint pr' al só legiòun ind la zôna ed Silân

Colegamèint d'ed fōra

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Bibliografia ed opere di riferimento:

Mario Borghi - Pellegrini fra Pradarena ed Ospedalaccio diretti a Bismantova - Ligonchio : Comune, 2002.
Giovanni Papani - Dalle Quattro Castella al Cusna attraverso Canossa, Pietra di Bismantova e il Passo di Pradarena : itinerario geologico-morfologico con cenni di botanica - Milano : Commissione centrale delle pubblicazioni del Club alpino italiano, 1975

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da "Passo della Pradarena" trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.