Lècch
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Bulgnaiṡ |
Lècch (Lecch par lunbèrd, Lecco in itagliàn, Leucum par latén; Leck in tedèsch) l'è una cmónna ed stra sé e nå 47.000 abitànt e l'è la capitèl d'la Pruvénzia ed Lècch.
Al sît
Lècch al s câta int'la pèrt pió meridiunèl dal râm dal lègh ed Còm ch'al gh'ha al só istess nomm, int'la rîva urientèl, indóvv dal lègh al vén fòra al fiómm Adda. Lècch l'è culeghè a cl'ètra rîva dal fiómm da tri pónt: al Pånt Kennedy (da la metè dî ân Zincuanta dal sècol pasè), al Pånt Azzone Visconti (al pió vèc', ch'l'è dal Mediuév) e al Pånt Alessandro Manzoni (inaugurè dal 1985)
La zitè l'è zircundè da un moccia ed muntâgn: al San Martén, al Dåu Màn, al Melma, al Piz d'Erna, al Resegån e al Magnòden i én i pió inpurtànt.
Lècch l'è traversè da tri turént: al Gerenzån, al Caldån (par 'na gran pèrt interè), e al Biån.
I riån
Al teritòri d'la cmónna ed Lècch acsé cum l'è al dé d'incû l'è stè trè só stra'l 1923 e al 1928, quand i àn mèss insamm i teritòri d'ónnds cmónni: Lècch, Castèl såura Lècch, San Zvân a la Castègna, Ranc ed Lècch, Laurca, Ulè, Aquè, Germanaid, Belaid, Magiànech e Ciùs.
Incû la cmónna ed Lècch l'è divîs in zénc fraziån:
- 1. Zänter ed Lècch e la vècia fraziån ed Pescarènich;
- 2. Castèl e Vièl Turati;
- 3. San Zvàn, Laurca, Ranc, la vècia fraziån ed Bunazénna e Ulè;
- 4. Germanaid, Belaid, la vècia fraziån ed Caleòt e Aquè;
- 5. Magiânech e Ciùs.
L'ecunumî
L'ecunumî d'la zitè ed Lècch la s fånda incû såura al setåur d'la siderurgî. Anch's' al vèci fabrich pussee famùs (Fiocchi, Badoni e Caleotto) sun sparidi u ridimensiunàa de bun, cumè anca la Leuci (fabrica de lampadini), la Riello (fabrica de caldai) e l'Icam (fabrica de ciculàt, che nel gir de pöch ann la narà a Ursenich, in Pruvincia de Comm).
In di ültim ann s'è svilupàa'l turism, atiràa dai (pöch) spiagi del lach, dai muntagni d'inturn e dai Sit manzuniàn, val a dì i sit in duvè il Manzoni l'ha ambientàa el sò rumanz pussee famùs, I Promessi Sposi.
I munument
I munument pussee impurtant hin:
- el Domm de San Nicolò (Sagràa Basilica, a Lecch center), gesa in stil neoclassich fàa sü a la fin del XIX secul; el sò campanil, vôlt 96 meter, l'è ün di pussee grand d'Italia;
- la Tur Viscuntea (Piazza XX Settembre, a Lecch center), in duvè ghè el Musee di armi;
- el Teater de la Società (Piazza Garibaldi, a Lecch center), in stil neoclassich;
- ün pezz di vecc mura se pörun vedè in via Volta, visìn a la staziùn;
- el Palazz Belgioioso (Curs Matteotti, a Castèll), in duvè che gh'hin i Musee civich de Lecch e'l Planetari;
- la Vila Manzoni (Largh Caleòtt), in duvè el scritùr Alessandro Manzoni el viveva d'estaa quand l'era piscinìn;
- i Sit manzuniàn: la casa de Lucia (a Ulàa e ad Aquàa), la casa de Renz (ad Aquàa), el "palazzott" de Don Rodrigo, la gesa de Don Abundi (ad Aquàa), la capelina in duvè Don Abundi l'ha incuntràa i Bràaf (ad Aquàa), el cunvent de Fra' Cristofur (a Pescarenech) e'l vecc sit in duvè el Biùn nava dent al fiüm Adda (il curs del turent l'è stàa dopu deviàa), in duvè Lucia l'aveva ciapàa la barca per scapà a Munscia.
Persunagg famùs
I persunagg pussee famùs ligàa in üna quaj manera a Lecch hin:
- Alessandro Manzoni (Milàn 1785-1873), scritùr;
- Antonio Stoppani (Lecch 1824-Milàn 1891), pret e studiùs di sass;
- Riccardo Cassin (San Vit al Tajament 1909), alpinista;
- Carl Mauri (Lecch 1930-1982), alpinista;
- Nino Castelnuovo (Lecch 1936), atùr, che l'ha fàa il röl del Renz in del film per la televisiùn "I Promessi Sposi" in del 1968;
- Roberto Castelli (Lecch 1946), Minister de la Giustizia dal 2001 al 2006;
- Roberto Formigoni (Lecch 1947), President de la Regiùn Lumbardia dal 1995;
- Antonio Rossi (Lecch 1968), spurtif de la canoa, che l'ha ciapàa trìi volt la medaja de or a i Ulimpiadi (düu ad Atlanta in del 1996, vüna a Sydney in del 2000) e trìi volt anca ai Campiunàa del Mund (a Duisburg in del 1995, a Dartmouth in del 1997 ed a Szeged in del 1998).
|
(manca) |
|
|---|---|---|
|
Bergamo | Brescia | Como | Cremona | Lecco | Lodi | Mantova | Monza e Brianza | Milano | Pavia | Sondrio | Varese | | ||