Tèimp

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

Al tèimp 'l è la dimensiòun in dû a s pèinsa e a s e-m'śùra al scòrer di avenimèint: acsè a s pōl sernîr quèl ch'l è al pasê da 'l preśàint e dal futûr. C'l'idéa chè dal tèimp l'è acsè cumplichèda che i filòśuf e i sieinsiê i gh'àn sèimper pinsê e studiê in sìma fin dai tèimp piò antìg.

L'unité de m'śùra standard dal Sistéma Internasiunèl (SI) l'è al secònd. Pròpia tulènd al secònd, a s definìs al m'śùri piò gròsi c'ma 'l minût, l'ōra, al dè, la smàna, al méś, l' ân, al lùster, al sécol e al milèni.

Al tèimp al pōl èser am'śurê, pròpia c'ma cagli ètri dimensiòun edla fìśica. I strumèint per am'śurèr al tèimp egl'ìn i arlòi. Chi arlòi tròp precìś i s ciàmen crunòmeter. Quī pò' vramèint tròp precìs, a stèr al cgnusèinsi dal 2012, egl'ìn quī atòmic.

A s' dróva diferàint e-schèli temporèli cuntìnui a s'gònda di càmp: al tèimp universêl, al tèimp atòmic universêl, al tèimp atòmic internasiunêl (TAI), ch'l è al punt ed partèinsa dagli ètri schèli, al tèimp coordinê universêl (UTC), ch'l è al stàndard per l'uràri sivîl, al Tèimp Terèster (TT), ecc.

Stòria edl'idéa dal tèimp

L'umanitê la gh'à sèimper avû da pinsèr a la quistiòun di spàsi temporêl in dû andèr a mèter in na manéra urdnèda i avenimèint: el primi distinsiòun dal tèimp ch'al scòr i tgnìv'n adrē ai fenòmen sìclic astronòmic, c'm' al dè ch'al pàsa in dla nôt, i cambiamèint edla luna, el diferèinti stagiòun, ch'i àn permìs ed capìr méj el scansiòun temporêl e strulghèr i calendàri, ch'i còunten al pasèr di dè, del smàni, di méś e di ân.