Murtadèla
|
C'l artìcol chè 'l è scrit in
Carpśàn |
.JPG)
La murtadèla (mortadella in itagliàn) l'è 'n insachê 'd cherna dal nimêl, ch'a s cata bèle cunfesiunê dai salumifìsi e ch'a s còumpra ind i negósi alimentêr.
L'è fata sù cun di tàj pregê dal pōrc, tridê dimòndi fîn, armisćê cun di tuchèt ed lêrd e, insavurìda cun dal spési, la vìn pò insachèda e cóta lungamèint. 'L è 'n magnèr abastànsa grâs, el só calorìi per èto egl'ìn dintór'n ai 300 Kcal[1], e incòr i so grâs egl'ìn di grâs satur, a dìr pîn ed colesterôl[2], mo 'd lung a 'l tèimp a s è serchê 'd mijorèr i tàj dla cherna druèda e ślunghèr-en al tèimp 'd cutùra, in manéra da calèr pròpia la pêrt più grasa dal salùm[3].
In tùtti el part dèl mònd ai nuster dé.
La Murtadêlla d st'zib tant decantâ,
Squisit e savuré fein mai ch'a vli,
Ch'vein dai bulgnis e furastir zercâ.
Magnala cún al mllòn, o pur .... Cùn l'u,
Cún i fig, o al furmai, o da per lì,
Sèimper la srà un magnein di miur s't'in vu.[4]»
In tùti el pert dal mond ai noster dè.
La Murtadèla, 'd cal magnèr chè tant famōś,
Bunèsim e savurî in fìntànt ch'a vlî,
Ch'al vìn dmandê dai bulgnéś e dai furastér.
Magn-la col mlòun o anc .... Cun l'ùa,
Coi fîg o col furmàj, o da per lē,
La srà sèimper un magnarèin di miōr, s't in vō.»
Murtadèla Bulògna
"Murtadèla Bulògna" 'l è 'l nòm che la murtadèla cumùna l'à ciapê cun 'l arcgnusimènt da l'Uniòun Evropèa edl'IGP e che, grasi a 'l disiplinêr specìfic ch'al ghe cmànda, l'obedìs a 'l reghli a 'l riguêrd di ingrediìnt edla só preparasiòun e di pôst d'indû i gh'àn da deśgnìr el śó cherni da lavurèr.
La murtadèla 'd lung a 'l tèimp
A s pèinsa che la murtadèla la fùs preparèda fin dai tèimp edl'ocupasiòun di Sēlt in dl'antìga Felsina, ch'i pratichìsen 'l alevamèint di nimêl e ch'i pistìsen bèle la só cherna p'r insachèr-la e cóśer-la in na manéra śvèina a cùm'a s fà incō, vist anc che in dal Muśèo Archeològic ed Bulògna a s tin da cât du prédi edl'etê romàna cun rafigurèdi dai abitùdin dal gèner. La preparasiòun dla murtadèla la cuntinuèva in dal bulgnéś cun di élt e bâs ed lung a 'l tèimp, mo in dal 1661 al Cardinêl 'd Bulògna Giròlem Farnéś al proclamèva 'n band indû 'l vietèva ch'i s druìsen dal cherni diferèinti da quìli dal nimêl, e quest per protéger la qualitê acsè rinomèda e bòuna dla risèta mióra dla tradisiòun.
Vōś lighèdi
Èter progêt
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Murtadèla- 'L en.wikisiunàri al tìn la vōś "murtadèla"
Referèinsi
- ↑ (IT) El calorìi 'd soquànt magnèr in 'n elèinc in ligna.
- ↑ (IT) Na spiegasiòun in sìm'a 'l diferèinti sorti 'd grâs ind un sît in ligna.
- ↑ (IT) Eli atensiòun per la bòuna produsiòun dla murtadèla in dal sît dal Cunsòrsi Murtadèla Bulògna in ligna.
- ↑ (IT) e (EGL) "Agricoltura e Alimentazione in Emilia Romagna - Antologia di antichi testi", pàǵ 298, Mòdna, 2015.
Colegamèint estèren
- (IT) La vóś in sìm'a 'l vucabulàri Treccani.
- (IT) D'indû a deśvìn al só nòm in sìm'a etimo.it.
- (IT) Al sît dal Cunsórsi Murtadèla Bulògna, indû a gh'è spieghê dimòndi proprietê dal salùm.
- (IT) Na descrisiòun dla murtadèla ind un sît amatoriêl.
- (BLG) e (IT) Na risèta di Turtlèin, cun anca dla murtadèla in dal pîn, in sìm'a 'n lìber 'd risèti 'd cuśèina in Google-books.
- (IT) La spiegasiòun in sìm'a la "Murtadèla 'd fédeg" in dal sît kulinarischeserbe.ch.
- (IT) Soquànti risèti indû 's cata anc la murtadèla in sìm'a mytaste.it.