Sucesiòun di giōren ed la stmâna
Artécol in dialèt arzân
La sucesiòun di giōren ed la stmâna (sequenza dei giorni della settimana in italiân) int l'uşânsa ed j ebrèi (al pôpol in dó sté istitusiòun la sèmbra dimòndi antîga e réca ed significhêt) l'ēra asê comûna perché al nòm di giōren l'ēra dê da 'na céfra: giōren ûn (dumènica), giōren dû (lunedé) e via acsé, fîn al giōren sèt (al sâbet), ciamê shabbath ch' al pré deşgnîr da 'na strupiêda dal nómer "sèt". Sti nòm a vînen druvê ânca da j âreb ch' àn cambiê al venerdé cun al tetól ed "giōren ed l'urasiòun in comunitê".
Ânca la sucesiòun di dé 'dla stâma în ciamê cun i nòm dal strèli an n'é mia per chêş cm' a pré èser vést. Al nâs, a còl ch' a dîş Cassio Dione, da di stódi ed j egisiân che pó în stê fât cgnòser a tót e a s' în fât valèir in tóta la zôma dal Mêr Mediterraneo e, incō, in tót al mònd.
In Itâlia a 's cumîncia dal lunedé, mèinter int i paèiş ed léngua inglèişa al prém dé citê l'é la dumènica. Int mòd di rumân al giōren ch' al dêva inéni a la sucesiòun l'ēra al sâbet, al dé ed Satûren. E Satûren l'é al Pianēta pió luntân cgnusû in cl'època. Mó la sucesiòun l'é sèimper l'istèsa che 'd sôlit as drōva incòra.
Secònd al cgnusèinsi astronômichi ed l'antichitê, i pianēt (oséia tōt i côrp celèst che gh'àn un muvimèint fêls, dòunca ânch al Sōl e la Lûna), ēren despôst, dal d'ed fōra al d'ed dèinter, in sté ōrdin: Santûren, Giôve, Mêrt, Sōl, Vèner, Mercóri, Lûna.
Cm' as vèd, la sucesiòun l'é dal tót diferèint da còla di giōren ed la stmâna.
Al 'stès Cassio Dione al dà però bèin dû sistēma per spieghêr la diversitê fra la sucesiòun di giōren e còla di pianēt
Prém sistēma
modificaCun al partîr dal dio e Pianēta pió d'ed fōra, Satûren, relatîv al giōren ed sâbet, as dēv andêr vêrs l'intêren dal sistēma solêr as sêlta dû pianēt (Giôve e Mêrt). As rîva acsé al Sōl (giōren ch' l'é pó ste ocupê da la dumènica di Cristiân]].
As va avânti cun al sêlt ed dû pianēt (Vèner e Mercóri) as rîva a la Lûna, ch' la cumbîna, cm' é l'é fâcil da capîr, cun al lunedé.
As cumîncia da l'inési es sêlten sèimper dû pianēt (Santûren e Giôve) e 's rîva a Mêrt, oséia a Martedé.
Êter dû pianēt da salter (Sōl e Vèner) e as câsca insém a Mercóri, oséia mercordé.
As sêlta quî dôp (Lûna e – incòra – Satûren) a rîva a Giôve per Giovedé e, a la fîn dôp eter dû pianēt saltê (Mêrt e Sōl),as rîva a Vèner, cêra ch' l' as bèv, venerdé.
'N'êtra prōva l'é dêda dal fât che, s' as sêlten incòra dû pianēt (Mercóri e Lûna),, as tōrna a caschêr, insém a Satûren
Schēma
modificaSantûren, Giôve, Mêrt, Sōl, Vèner, Mercóri, Lûna: Santûren, Giôve, Mêrt, Sōl, Vèner, Mercóri, Lûna: Santûren, Giôve, Mêrt, Sōl, Vèner, Mercóri, Lûna:... (Santûren)...
Secònd sistēma
modificaSté sistēma da 'na pêrt l'é pió cumplichê da cl'êtra l'é pió fâcil. As pôgia insém al nòm dal j ōri dal dé 'd la nôt cun i nòm di pianēt, més sèimper int 'n sucesiòun cumpâgna.
La préma ōra dal prém giōren la srà dedichêda Satûren; al giōren al srà, cêr, al sâbet
Se a la lètra as và a drē al'ōrdin di pianēt as gh' avrà:
- la secònda ōra la vîn sgnêda a Giôve
- la têrsa a Mêrt
- la quêrta al Sōl
- la quînta a Vèner
- la sèsta a Mercóri
- la sètima a la Lûna
L'utêva ōra la turnarà a Satûren, còla dal nōv a Giôve e via acsé fîn a còla dal vintquâter ch'la srà sgnêda a Mêrt.
S' as và avânti cun la sucesiòun as nôta che la préma ōra dal secònd dé la srà dedichêda, dôp mêrt al Sōl e la srà dumènica.
S'as mèt al nòm a tóti al j ōri dal secònd dé as rîva a còla dal vintquâter ch' la srà sgnêda a Mercóri.
As capés che la préma ōra dal têrs giōren la srà sgnêda a la Lûna e difâti, dōp la dumènica a vîn al lunedé.
Bâsta andêr avânti fîn a la fîn dal sètim giōren per utgnîr la sucesiòun finîda. E ânch in sté chêş dôp l'ûltem Pianēta (Lûna) dal sètim giōren, as tōrna a cumincêr dal prém Pianēta (Satûren) dal prém dé.
Schēma
modifica| Ōra | Pianēta | Ōra | Pianēta | Ōra | Pianēta | Ōra | Pianēta | Ōra | Pianēta | Ōra | Pianēta | Ōra | Pianēta |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Santûren | 1 | Sōl | 1 | Lûna | 1 | Mêrt | 1 | Mercóri | 1 | Giôve | 1 | Vèner |
| 2 | Giôve | 2 | Vèner | 2 | Santûren | 2 | Sōl | 2 | Lûna | 2 | Mêrt | 2 | Mercóri |
| 3 | Mêrt | 3 | Mercóri | 3 | Giôve | 3 | Vèner | 3 | Santûren | 3 | Sōl | 3 | Lûna |
| 4 | Sōl | 4 | Lûna | 4 | Mêrt | 4 | Mercóri | 4 | Giôve | 4 | Vèner | 4 | Santûren |
| 5 | Vèner | 5 | Santûren | 5 | Sōl | 5 | Lûna | 5 | Mêrt | 5 | Mercóri | 5 | Giôve |
| 6 | Mercóri | 6 | Giôve | 6 | Vèner | 6 | Santûren | 6 | Sōl | 6 | Lûna | 6 | Mêrt |
| 7 | Lûna | 7 | Mêrt | 7 | Mercóri | 7 | Giôve | 7 | Vèner | 7 | Santûren | 7 | Sōl |
| 8 | Santûren | 8 | Sōl | 8 | Lûna | 8 | Mêrt | 8 | Mercóri | 8 | Giôve | 8 | Vèner |
| 9 | ... | 9 | ... | 9 | ... | 9 | ... | 9 | ... | 9 | ... | 9 | ... |
| 23 | Giôve | 23 | Vèner | 23 | Santûren | 23 | Sōl | 23 | Lûna | 23 | Mêrt | 23 | Mercóri |
| 24 | Mêrt | 24 | Mercóri | 24 | Giôve | 24 | Vèner | 24 | Santûren | 24 | Sōl | 24Giôve | Lûna |
Fûnt
modifica- Cassio Dione, Storia Romana, XXXVII, 18-19, BUR, Milano, 1995. Trad.: G. Norcio. ISBN 88-17-17032-1
Vōş coleghêdi
modifica
Nôta: cla pâgina ché l'é stêda fâta cun la tradusiòun ed Sequenza dei giorni della settimana trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.
Lunedì · Martedi · Mercoledì · Giovedì · Venerdì · Sabato · Domenica