La chiaqlira dla banzola
|
C'l artìcol chè 'l è scrit in
Carpśàn |
"La chiaqlira dla banzola - O per dir mìi Fol divers"[1] ("La ciacaròuna dla panca" in carpśàn) 'l è 'n liber publichê a Bulògna in dal 1742 e pò incòr in dal 1813 in dialèt bulgnéś indû 'l avtōr 'l iva tradòt in dal bulgnéś ed cal perìod lè dal fóli napulitàni tolti da "Lo cunto de li cunti" dal 1634 dal Giambattista Basile.
Avvertiment al lettor
«
Mi n’ vrè, ch’ al titol, ch’ ha in front st Libr v’ spavintass. Vù sintend st nom d’ chiaqlira capirj subit, ch’ l’ è sta fatt da una donna, es si mustazz d’ turnarl a srrar subit ch’ al avj avert senza lezzrl, pinsand dn i truvar sn del gnaccarat. Mo pruvà, stà paziìnt, lizin qualch carta; cascarà al mond? Sì ben ch’ la par un’ ubbligazion, ch’ tutt quell, ch’ fa l’ donn ava sempr da puzzar sotta al nas, a vrè mò ch’ sta volta am fissi servìzi d’ astupparval, tant ch’ av dìssi temp d’ guardar a qualch’ una d’ sti Fol. ...»
(Prefasiòun ali edisiòun dla Chiaqlira dal 1742 e 1813, Bulògna)
«
Dis ch' ai era una volta un Re d'Vall Plosa , ch' aveva una fiola , ch' aveva nom Zoza : questa era tant malinconica , ch' nssun s' arcurdava d'averla vista rìdr ; e qusì al Re so padr (ch' n' la vedva quant l' era lunga ) s' deva all' impìcc per farla star alligra, es feva andar lì da lj, ora quell ch' fa ballar i can, ora qui dal mond nov , dl volt quell ch' avè l' asn, ch' bveva in tal bicchir, ora quest ora ql' altr, mo l' era tutt un, ch' ai srè psù vgnir dinanz, an sarè dir cosa, ch'an i era mai dubi, che qla bocca s' arghgnass tant ch'la fess un poc zrisina, e mustrar d' rìdr. Al so sgnor padr n' savand più ch'diavl s' far, al dì ordn, ch's' fess una gran fontana d'oli dinanz alla porta dal palazz , con pinsir ch' la zent ch' andava innanz,e indrì arèn fatt tant i gran blisgun che fors ben a so fiola i srev psù scappar da rìdr. ...»
(BLG)('L inìsi dla prìma fóla edla bulgnéśa "Chiaqlira" dal 1813)
«
A s dìś ch'a gh'era na volta un Rè 'd Val Plóśa, ch'al gh'iva na fióla, ch'la gh'iva nòm Śośa: chilē l'era tant pecundrìeca, che nisùn al n'es suvgnìva d' an avér-la mai vduda rìder; e acsè al Rè só pèder (ch'al 'n in psiva più) al s dèva al só dafèr per fèr-la stèr cuntèinta, al s fèva gnìr lè da lē, adèsa quêl ch'al fà balèr i can, adèsa quî dal mond nōv, dal vòlti quêl ch'al gh'iva 'l èśen, ch' al bbiva in dal bicēr, na volta queschè e na volta cl èter, mo 'l era sèimper cla fòla, ch'a gh'es'rèv psû gnìr davànti, a n'savrèv csa dìr, ch'a n'gh'es'rèv mai stê dùbi, che cla bòca la nn'es sarèv arghignèda tant da fèr un suriśèt, e fèr mostra ed rìder. An'savènd più sa fèr, al só sgnōr pèder al dèva órdin, ch'a s fìs na gran funtàna 'd òli davànti a 'l ùs dal palâs, cun l'idèa che i agìnt ch'i gh'pasèven avànti e indrē i avrèven fât acsè tant bliśgòun che a só fióla a ghe s'rèv anch epsû scapèr da rìder. ...»
(CARPŚ)
«
... Dice, ch’era na vota lo re de Valle pelosa, lo quale aveva na figlia, chiammata Zoza, che, comme n’autro Zoroastro o n’autro Eracleto, non se vedeva maje ridere. Pe la quale cosa, lo scuro patre, che non aveva autro spireto che st’uneca figlia, non lassava cosa da fare pe levarele la malenconia, facenno venire a provocarele lo gusto, mo chille, che camminano ncoppa a le mazze, mo chille che passano dinto a lo chirchio mo li mattacine, mo mastro Roggiero, mo chille che fanno juoche de mano, mo le forze d’Ercole, mo lo cane che adanza, mo vracone che sauta, mo l’aseno che beve a lo bicchiero, mo Lucia canazza, e mo na cosa, e mo n’autra. Ma tutto era tiempo perduto; ca manco lo remmedio de mastro Grillo, manco l’erva sardoneca, manco na stoccata a lo diaframma, l’averria fatto sgrignare no tantillo la vocca. Tanto che lo povero patre, pe tentare l’utema prova, non sapenno autro che fare, dette ordene che se facesse na gran fontana d’ueglio nante la porta de lo palazzo, co designo che, sghizzanno a lo passare de la gente (che facevano comm’a formiche lo vacaviene pe chella strata), pe non se sodognere li vestite, averriano fatte zumpe de grille, sbauze de crapejo e corzete de leparo, sciulianno e morrannose chisto e chillo, potesse soccedere cosa, pe la quale se scoppasse a ridere. ...»
«
... A s dìś ch'a gh'era na volta al rè 'd Val plóśa, ch'al gh'iva na fióla, ciamèda Śośa, che, cuma 'n èter Zoroastro o 'n èter Eracleto, la n's evdìva mài a rìder. E dòunca, al pèder smintî, ch'al n'gh'ìva in amèint èter che cl'ùnica fióla lè, al n'lasèva scapèr gnint gh'al n'egh cavìs l'apecundrìa, fènd gnìr lè chi gh'fèva gnìr 'l aptìt, adèsa quî ch'a gira in sìm'ai trampol, adèsa quî ch'a pasa dàint'r a 'l sérć, adèsa i bufòun, adèsa 'l mìster Rugiēr, adèsa quî ch'a fà i śōg ed màṅ, adèsa el forsi 'd Èrcole, adèsa al càṅ ch'al bala, adèsa Vracòun ch'al sèlta, adèsa 'l èśen ch'al bèv da 'l bicēr, adèsa Lucìa ch'la fà al balèt e adèsa un quêl e adèsa cl èter. Mo 'l era tùt tèimp pers; che gnanc al rimédi dal mìster Gril, e gnanca l'erba sardònica, e gnanc na stuchèda a 'l diafràma, i gh'avrèven fât inśgrignèr un tant ala bòca. Tant che 'l pover pèder, per tintèr l'ùltma próva, an savènd sa fèr 'd èter, 'l urdnèva ch'a s fìs na gran funtàna 'd òli davànt ala porta dal palâs, cun 'l intèint che, »
(CARPŚ)
Vōś lighèdi
Referèinsi
- ↑ (BLG) e (IT) Al disiunàri dal bulgnéś dal Daniēl Vitêl e dal Gigèn Livra dal 2009 al descrìv „Ciaclîra edla banzôla” quèla ch'la cuntèva el fóli ala sira in dla stala.
Colegamèint estèren
- (BLG) Al liber dal 1742 alśìbil e descargàbil da 'l archive.org.
- (BLG) Al liber dal 1813 alśìbil e descargàbil da 'l archive.org.
- (NAP) e (IT) Al liber "Lo cunto de li cunti" in dla versiòun comentèda da 'l Benetto Croce alśìbil e descargàbil da 'l archive.org.