Felghêra

Artécol in dialèt arzân

Felghêra (Fellegara in italiân) l’é ‘na stòrica e antîga frasiòun de Scandiân, la gh’à circa 1.200 abitânt (int al 2011).

Stôria

Un castèl ed Felghêra sèt fònd e dû mulèin în numinê bèle int al 972.^[1] Int al 978 al vîn vindû a la Cēşa ed Pèrma, a’s pèinsa che al casèl al fós in dóve adès a gh’é la vècia véla di cûnt Palazzi Rangoni dóv' în stê catê di rèst.^[2] Mó tót còst l'é més in discusiòun da di êter scrét, 'd Ireneo (Davide) Affò (1741 – 1797)^[3] ch'al scrév tót i 'stès fât mó che al 's arfà al Felghêra in pruvîncia ed Pèrma e 'd Cesare Iori, ^[4] ch' al spiêga di 70 castē ch' ēren in Pruvîncia ed Rèz mó an pêrla mìa 'd un castèl a Felghêra de Scandiân, tót còst al mèt in dóbi al fât che ché 'gh sìa stê veramèint un castèl.
Felghêra al vîn numinê in divêrs documèint dal XII sècol e ânca int al Liber Grossus Antiquus dal Cmûn ed Rèz dal 1244.
A 's pêrla ed "Felghêra Vècia" (d'ed là dal Treṣnêr, adèsa Scandiân) ind al 1185, quând ind i parâg è stê fât pasêr, dal cumûn ed Rèz, un canêl, al famōṣ Canêl ed Sècia, per purtêr l'âcva dal fióm dèinter in sitê. Ind i ‘stès ân, probabilmèint, é stê tirê só al mulèin séimper a Felghêra Vècia, incòra in funsiòun, numinê int al 1473 in 'na divisiòun ed bèin tra la faméja di Boiardi. Int al 1306 a vîn fundê al Comûn ed Felghêra ^[5] Cîrca int al 1315, al turèint Treṣnêr (che al traversêva Felghêra e l’andêva finîr in ‘na padòl tra Sabiòun, Runcadèla, e la la Maşòun) l’é stê deṣviê, per fêrel andêr a finîr int al Sècia dal pêrti ed Rubēra, in cól peréiod Felghêra l'ēra fōrsi sòta ai Fogliani e la gh'é armêşa fîn al 1418 quând la pâsa sòta a j Estèins, che int al 1423 a n' investésen i Bujêrd Intōren a la secònda metê dal XV sècol, al dóca Borso d'Este, per scansêr la cunténva rotûra dal canèl pr’âria ch’ al permetîva al pasâg dal âcvi dal canêl ed Sècia sōvra a còli dal Treṣnêr, l’à fât fêr un genèr ed bòta quacêda, ciamêda "bòta dal canêl ed Sècia". Sté bòta l’é un lavōr fât a mân, cun di quadrê, ed fōrma ‘d un mèz sèirc schisê, cun un râg ed dû mēter e ‘d la lunghèsa ed 250 mēter, al pâsa sóta al lèt dal turèint pôch luntân dal paèiṣ. Giovanni Andrea Banzoli(1668 – 1734) al la ciâma:"Botte maravigliosa". Int al 1565 Felghêra al pâsa sòt a la faméja Thiene, int al 1642 sòt a 'na faméja imparintêda cun j Estèin e a la fîn int al 1750 sòta i Mari. A la metê cîrca dal XVI sècol al léber di fōgh al nutêva 75 cà, 2 cēşi e 339 cristiân, a la fîn dal Setsèint la gh'îva 576 abitânt. Dôp al 1796 e dôp la scanşladûra di fèdev Felghêra l'é andêda a drê al sôrti de Scandiân.

La Cēşa Parochiêla

La cēşa parochiêla l'é dedichêda a Sân Savèin, 'na volta l'ēra vêrs Arsèj atâch in dóve adès a gh'é la cà da cuntadèin dal Benefési ed la parôchia. Lé l'é numinêda int al 972 e la dipendîva da la Pēv 'd in Fujân. A i prém dal XVII sècol stà cēşa l'ēra in ruvîna, int la secònda metê dal XV sècolo l'é unîda a Scandiân. La cēşa dal dé d' incō l'é stêda tirêda só int al 1622, la tòra, tirêda só lé 'd fiânch int al 1933, la finés cun al sît pr' al campâni cun dal fnèstri dòpi pr'ògni lê. Int al 1904/1905 la cēşa l'é stêda butêda zò, arfâta e inavgurêda int al 1906 só progèt dal perît Pietro Ferrari ed Rèz a gh' à dê 'na mân l'inzgnēr Valerio Zuccoli ch' l' à disgnê ânca la facêda. L' intêren ed la cēşa l'é stê piturê, tr' al 1944 e al 1945, dal pitōr Anselmo Govi.

La Cēşa ed la Madòna ed la Nèiva

Ind l'istès pôst, in dóv' adèsa a gh'é la cēşa ed la Madòna ed la Nèiva, fōrsi a gh'ēra l'antîgh uspdalèt ed Felghêra, unî pó, pr'al vrèir 'd Ottavio Thiene, a la Cunfratêrnita ed Sân Jusèf de Scandian. A tâch a sté uspdêl e a lòngh a la strêda a gh'ēra 'n uratôri o 'na caplèina arcurdêda lé int al 1573. Int al 1593 la caplèina l'é mêl mésa. L'uratôri dedichê a la Madòna ed la Nèiva ed Felghêra, ciamê ânca dal "Cattanie" al vîn restarvê a i prém dal XX sècol cun la costrusiòun ed 'n' âbsida nōva e la sistemasiòun dal pôrdegh. Dèinter a gh'é al tòmbi ed la faméja Rangone. Stà cēşa la preşèinta 'na facêda a capâna comûna cun davânti un pôrdegh a trèi lûş cun ed fiânch, e vêrs sîra, la tòra ch' la finés cun la câmbra dal campâni a 'na fnèstra per lê.

Colegamèint d'ed fōra

Pâgina insém a Felghêra

Nôti

↑ Drei 1924-1928 LXVIII
↑ Bertolani 1971, 204
↑ Storia di Parma, sino al 1346, 4 volumi, Parma 1793-1795, I p. 362
↑ Cesare Iori - Rocche, Torri, Castelli nel Reggiano, Reggio Emilia, Poligrafici S.P.A., 1959
↑ Giuseppe Pagliani 1907, 152

[1] Drei 1924-1928 LXVIII

[2] Bertolani 1971, 204

[3] Storia di Parma, sino al 1346, 4 volumi, Parma 1793-1795, I p. 362

[4] Cesare Iori - Rocche, Torri, Castelli nel Reggiano, Reggio Emilia, Poligrafici S.P.A., 1959

[5] Giuseppe Pagliani 1907, 152

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]