Dialët piaṡintëin

Artìcol in dialët piaṡintëin

Al piaṡintëin l'é un dialët d' la lëingua emilian-rumagnöla dal grüp linguistic "gall-italic" cal sa pärla in d'la pruvincia ad Piaṡëinsa. L'é un dialët imbastardì parché l'é cuntaminä a bota da la lëingua lumbärda (specialmëint in di parol e in di "mod da dì"), ma anca da la lëingua piemuntesṡa e un po' da cula ligüra. In sert rob al sa smeia a bota al dialët lumbärd ucidentäl (ch'i ciaman anca insübar).

L'é nasì dal latëin vulgär mis'ciä sö cun la lëingua celtica ca prima i parlävan i Gall (Gal) ch' i stävan a setentrion de la penisula italica. Tant cmé i ätar dialët "gall-italic", l'ha sintì divers inflüëinsi, cmé cula lungubärda. In di ültim sécul l'ha ciapä sö e mudificä parol dall'ucitan, dal franceṡ e dal tuscan.

Alfabet

L'alfabet piaṡintëin al gh'à 21 lettar.

A a (a) - B b (bi) - C c (ci) - D d (di)
E e (e) - F f (èfe) - G g (gi) - H h (àca)
I i (i) - L l (èle) - M m (ème) - N n (ène)
O o (o) - P p (pi) - Q q (qu o cu) - R r (ère)
S s (èse) - T t (ti) - U u (u) - V v (vi o vu) - Z z (zéda)

Quälca letra la gh'a di cambiameint ad segn diacritich (o acceint).

Vucäi

Cunsunant

Esëimpi ad dialët dal XIX secul

Estrat

Un òm al gh’ava dü fiö.
E ’l pö gióvan al diss a só pär: "Papä, dèm la porziòn di mè bèin ch’a ’m tócan!" E ’l pädar al ga fé la pärt a tüt dü.
E dä lé a poch dé al pö giuvan, miss insëm tüt al só, al ’s n’andé via ind un pais luntàn, e lamò al dsüpé tüt al só in stravizzi.
E dop d’avìl consümä tüt, vèins una gran calastrìa ind cul pais e lü al prinsipié a troväss ins la süta.
E l’andé e ’l s’ha miss con vöin ad cól pais ch’a la mandé ind una só campägna a mnä föra i animäl.
E lü l’ariss vorì leimpass la pansa dil giänd ch’ mangiävan i grèin; ma nsöin gh’in däva.
Finalmèint, mtèind zä testa, al diss: "Quanta sarvitur in cà ’d mè pädar i gh’han dal pän da trassen adree, e mé son ché ch’a mör ad fäm!
Ma mé a ’m tudrò süsa e andrò da mé pädar e ’gh dirò: Papä, mé vöd ch’a i ho falä contra Dio e dnänz a vó.
Mé zä a ’n son pö degn d’iess ciämä voss fiö; tgnìm cmé vöin di vòstar sarvitór."
E ’l s’ toss sö, e ’l vèins da só pädar; e l’era ancamò da lontàn, che só pädar el l’ha vist, e ’l s’ha gomi, el gh’ha curs incontra, e ’l ga tré i brass al col e ’l la basé.
E ’l fiö al ga diss: "Papä, a i ho falä incontra la Signór e incontra ’d vó; e ’n son pö degn d’iess ciämä voss fiö".
Ma al pädar al diss ai sarvitór: "Svelti, tiree föra al vistii pö bèl e mitìgal sö, e dègh l’anèl in man, e mtìgh il scärp in pè!
E tudi' un vidél grass e mazzél, ch’a vöi ’ch mangium e ’ch fum altolè.
Parché al mé fiö ’ch l’era mort l’è risüssitä; n’a ’s sava dova ’l fiss, e ’l s’è truä". E i prinsipièn a sganassà.
Ma ’l fiö pö grand l’era pr’i camp; e cm’al vèins indree, quand al fé arand a cà, al sintì ch’i sonavän e i cantavän.
E ’l ciamé vöin di só òm e ’l ga dmandé coss l’era.
E cust al ga rispondi' ch’era gnii só fradél e só pädar l’ava mazzä un vidél grass, parché al fiö l’era tornä a cà san e sälav.
E lü al vèins nech, e ’l n’a vriva pö andä in cà; e ’l pädar gnì föra lü e ’l cminsé a imbunìl.
Ma al fiö a rispondì a só pädar: "Tól, l’è tanta n ch’a ’v sèrav e ch’a fagh tüt a vòstar möd e ’n m’hii mäi dat gnan un cravöt tant ch’a podiss gódal coi mé compàgn,
Ma ’pena ch’è gnii ’st vòstar fiö ch’al s’è mangiä tüt al só con dil varän, hii bèin mazzä par lü un vidél grass!"
Ma ’l pädar al ga diss: "Al mè fiö, tè ta stee sèimpar con mé, e cól ch’è mé l’è anca tó;
Donca l’era bèin giüst ch’ fassam festa e stèssam alégar, parché ’st tó fradél ch’ l’era mort, l’è risüssitä, al s’era pers e ’l s’è catä".

Bibliugrafia

Guido Tammi, "Vocabolario Piacentino-Italiano", Banca di Piacenza, 1998