Dialètt pramzan

(Reindirizzamento da Dialét pramśàṅ)

C'l artìcul chè 'l è scrit in Pramsân Emiliàn

Stàtua 'd Ercole e Anteo, “I du brasè” in dialètt pramzan


Al dialètt pramzan l'è 'n dialètt gàl-italic d'la lèngua emiliana-romagnöla parlé int'la provènsa äd Pärma. Al vén in pärta dala popolasiòn dî gàl bòi chi även ocupé il téri d'la zona d'Pärma in t'al 400 a.C. , genta che dopa l’invazión romana l'è restädâ a abitär il térî da vénsù e i s'én mis'cè con j invazor roman. Al lésich c'à s'parläva donca in chi temp lì l'era un latén contaminè da influensi d'la genta galica.

I Gal, o célt, j'an lasè un retàg prezent ancòrra in sérti paroli d' uz cmón cme “gozèn” (maiale), “scrana” (sedia) o ancòra “sôga” (fune). Sucesivament par causa d'j invasiòn spagnoli e sopratut francezi in t'al dialét pramzan a's polen catär dil parôli c'a venen dal francez cme “tirabusòn” (cavatappi) opùr “vert” (aperto) o "pòmmm da téra" (patata) e bombén d' ätri paroli ancòrra.

Difuzsion

Al pramzan l'è parlè in tutta la provensa äd Pärma, i s' polèn pärò risconträr ancòrra tri principäli varianti, la primma in di zoni d'la “basa” ( pù o meno da Torîl al fiumm Po), la sgonda in chi zonî dî cmòn 'd Fidensa, Busej e côl äd Sälsmagiôr Terem (in do l'è pù zvén al dialètt piasintén orientäl 'dla Vala dl'Ärda) e la tersa in dl’area di Apenèn. Il variasiôn in tal dialètt i s' caten, oltre ca int'na quälca parola, pu c' äter in t'la prononsa dil vocäli.

In t'la montagna pu precisamènt in'tj älti vali dal Tär e dal Sén al dialètt al comensa a veregh na quälca inflesiôn Ligure. Al dialètt par cui c'jèn miga propria 'dla citè d' Pärma, l'è ciamè dai Pramzan (abitant d'la citè 'd Pärma) cme "arioz" o "parmens". Al dì d'incó al dialèt pramzan al s'è acsì profondament misc'è con l'"arioz" d'la provensa e con di atär che solament poch studioz dal dialètt i conserven la parläda originäria.

Provèrbi in dialètt pramzan

  • Chi äzon nassa, äzon môra.
  • L'é mej 'n äzon viv che 'n dotor mort.
  • Badär a tut i pèt caghè.
  • Ciapär tut i pèt pr'aria.
  • L'è andè a let c'la siora Clavdia.
  • Fär credor c'al sior l'è mort par al fred ai pè.
  • Parchè la gamba la tira al pè.
  • Chi ha avù, ha avù, e chi n'g'ha avù fa lista nôva.
  • Badacc an vôl ingan; o sònn, o sèj o fama.
  • Quand s'é in bal, bizògna balär.
  • Bärba bagnäda l'é méza fata.
  • La bärba an fa 'l filòzof.
  • A fär la bärba a l'äzon a s' consumma l'aqua e 'l savon.
  • Doni e barbera l'é sempor primavera.
  • Santa Bibiana, quaranta dì e 'na stmana.
  • Chi ha bizògn c'al slonga la man.
  • Bizògna lavorär par magnär.
  • Quand la scapa, bizògna färla.
  • An s'pôl miga aver la bòtta piénna e la mojéra imbariäga.
  • Il bozìi i g'han il gambi curti.
  • Chi viva sperand, al môra cagand.
  • Amôr e caghétt, chi 'n l'ha provä an al crèdd.
  • Il cagni chi g'han préssia i fan i cagnén òrob.
  • Còl ch'tén cäld, tén anca frèdd.
  • Tutt i cals int al cul mandon inans un pass.
  • Chi lavora 'l g'ha 'na camiza, chi 'n lavora al gh'n'ha dò.
  • Ai can mägor agh va drè 'l mòschi.
  • Quand as dis dài al can, tut i 'gh dan.
  • Tutt i can i ménnon la còvva, tut i cojon i dizon la sòvva.
  • Can ch'baja an bòcca miga.
  • Tutti 'l bissi i g'han al sò vlén.
  • Avril piovös, magg ventös.
  • Chi à téra e ca', l'è sjòr e gnan n'al sa.
  • Chi gh'à 'n bón ort, gh'à un bón pòrch.
  • Par Nadäl, masa al nimäl.
  • Sant Antònni dala gran fardura, San Loréns dala gran caldura, vol e ch'l' ätor poch al dura.
  • Par la Serióla, o ch'a néva, o ch'a pióva o ch'a nàsa la vjóla.
  • Santa Lusìa l'è la nota pu lónga ch'a s'ghé sia.

Bibliugrafia

Giuseppe Carli, Umberto Paravini, Dizionario Parmigiano-Italiano, 1966.