C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś Emiliàn

Diségn dna stéla 'd neutròṅ


La stéla 'd neutròṅ, cgnusùda anc cuma stéla mòrta o stéla cadàvar[1], l'è na stéla degeneràda pìcula pìcula, c'n un diamét'r ad sóta di trénta chilómetar, ma pîna a mertlét, stadi finàł dna stéla più granda, in gènar da déś a vint masi sulàri, quànd la finìs gl'elemènt alśēr a 'l sò intéran ch'i ìvan tacâ la fuśiòṅ nucleàr da idrògen a èli.

A cal punt lè la stéla la patìs un culàs gravitasiunàł sóta 'l sò pēś ad qvél ch'a gh'armàgn parchè la presiòṅ tèrmica dal reasiòṅ nucleàri la śmét 'd ès'r-ag e dònca la fòrsa 'd gravità la gh'à la méj schisànd tut la matèria vèrs al sèntar. Cun na presiòṅ dal gènar al sò camp gravitasiunàł 'l è sènt migliàrd più fòrt rispèt a qvél dla Tèra. Al sò prilamènt 'l è 'd un śvélt straurdinàri esénd ch'na stéla 'd neutròṅ l'è bòna ad far un gir cumplét da òṅ a trénta secónd o anc méno.

Quànd cal fenòmen chè al riguàrda dal stéli più grandi (da vint a trénta masi sulàri) i s fórman di buś négar, quànd i èṅ più pìculi (ad sóta di déś masi sulàri) i nàsan dal nani biànchi[2].

Diségn 'd un taramòt stelàr su na stéla 'd neutròṅ

Al fitùm di àtum dla stéla tut schis spaplâ al fà in manéra 'd dasfàr insém gl'eletròṅ c'n i prutòṅ ch'i dvèntan acsè di neutròṅ ch'i s śòntan dònca a qvéi ch'i gh'éran bèla da prima.

Na stéla 'd neutròṅ da par lē, sénsa dla matèria lè dintóran, l'è praticamènt inviśìbla: la sò temperadùra acsè élta, la pōl rivàr anc a 'n migliòṅ ad grâd cun di camp magnètic da 1012 gauss (qvél dla Tèra, tant par dir, 'l è 'd 0,5 gauss), la la pòrta a butàr fóra dal radiasiòṅ ultraviuléti, X e gama ma la luś la s fà fadìga a védar-la da luntàṅ parchè la stéla l'è tròp pìcula.

In dal grup dal stéli 'd neutròṅ a 'rcurdém al màgnetar e 'l pùlsar. Qvisti chè i mét'n insém dagnóra tuti 'l fórmi ad qvéli cgnusùdi in dal 2019, dumìla-setsènt a 'l incìrca su tri-mila.

Culegamènt estéran

Nòti

  1. A n fà minga acsè cald su 'l stéli 'd neutròṅ Nutisiàri online d'l Istitùt nasiunàł 'd atrufìśica, 2 ad Dicémbar dal 2013
  2. Stéli 'd neutròṅ, là in du gl'àtum i culàsan Nutisiàri online d'l Istitùt nasiunàł 'd atrufìśica, 25 'd Agóst dal 2017