Còm

Artéccol in dialàtt bulgnaiṡ

Còm (in itagliàn Como; lunbèrd: Còmm; franzais: Côme) l'è una zitèitaglièna ed 83.200 abitant , chèplôgh d'la só pruvénzia. Situè drî al Lèg ed Còm, la cunfénna såura a sîra cun la Svézzra.

Stòria

Etè antîga

Un disàggn ed Còm, ed Jean-Baptiste Camille Corot

• Al prémm zänter as pänsa ch'al sia stè fundè dai Oròbi, d'la zänt lîgura o gallica.
• Vers al V sècol prémma ed Crésst, l'area l'è stè tolta insamm dai Galli Insubri, ch'i avèven fondè 'n'oppidum, ch'al vré dîr un zänter fortifichè, una ròca.
• Dal 196 a.C. la Gallia cisalpina l'è stè definitivamänt conquistè dai Rumàn.
• Dåpp che ai eren arivè i Reti, par vlair ed Cesar l'è stè tirè só Novum Comum, al zänter de dal padóll bonifichè.
• Dal 77 a.C. i andénn a stèr in 5000 cuntadén, 500 i eren di sgnûr grîg, chi avèven dè al nomm al pajais ed Lècch.
• Dal 49 a.C. la guänta un municipium.
• Dal 354 l'arîva a Còm quall ch'l à da vanzèr inperadåur Giulian l'Apostata.

Al Mediuêv

• Int'l èlt Mediuêv Còm la subéss l'invasiån dî Goti, prémma, e dî Lungubèrd, dåpp; dal 951, al vén in zà in Itâglia l'inperadåur Utån I, e strai só sustenidûr a gh'è anca Gualdon, vàsscuv ed Còm.
• Int'l'era däl cmónni, Còm l'è stè litighè strai grópp inimîgh dî Rusca (Rusconi) e dî Vitani.
• Con Azzone Visconti, Còm ai äntra definitivamänt såtta i Viscûnt.
• Quand al môr Gian Galeazzo Visconti (dal 1402), Franchino II Rusca ai tänta d'instaurèr a Còm 'na signurî persunèla. Pô la tâca un'êpoca ed devastaziån e 'd amazamént, fin al 1416, quand Còm la s cunsègna a Filippo Maria Visconti.

Etè modêrna

• In utåbber dal 1525, a Còm l'arîva don Pietro Arias, mandè dai Spagnû. Da cal mumänt lé, Còm la vänza insamm al Duchè ed Milàn, e pô dal Ràggn Lunbèrd Vènet, fén a l'unitè d'Itâglia.
• Al 27 mèrz 1859, dåpp a la batâglia ed San Fairum, Jusèf Garibèldi, al cumandant dî Cazadûr däli Èlp, al lébbra la zitè dai tugnén d'l Austria.
• Int'la secånda guèra mundièl, Còm la n'è mai stè bunbardè.