Rivêlta (Rèz)
Artécol in dialèt arzân
Rivêlta (Rivalta in italiân) l’é ‘na frasiòun dal cmûn ed Rèz a mezdé ed la sitê e òna dal j antîghi véli che dividîven al teritôri ed la campâgna. La fà pêrt ed la Circoscrisiòun Sud (vècia N.4)
Stôria
modificaLa règia ed Rivêlta
modificaA Rivêlta, ind al 1722, soquânti dunasiòun dal prîncip Foresto d' Este, Cûnt de Scandiân, e i permès dal Dóca Rinaldo I al prîncip ereditâri Francesco, marî ed Carlotta d' Orleans, a permèten ch' a 's cumîncen i lavōr ambisiōş per la costrusiòun ed la Vèla Duchêla ed Rivêlta cun la spînta ed la pricipèsa francèişa Carlotta Aglae d'Orléans mujêra ed l'erêde dal duchêt Francesco Maria d'Este. A còl tèimp Rivêlta l'êra cunsidrêda 'na véla céca a matèina ed Rèz. In còl pôst lé a gh'êra bèle 'n' impurtânta véla, fôrsi dal Sincsèint, cèinter dal divêrsi pusiòun agrécoli ed la zôna A sèmbra, mó an n'é mìa sicûr, che al progèt de sté secònda Versailles, un grôs palâs cun un grôs pêrch e giardèin inspirê, in pió céch, a la règia francèişa, a sia stê fâta da l' Architèt arzân Giovanni Maria Ferraroni, (ânca se di stódi fât da pôch al cunsîdren sōl ûn ch' l' à fât al lavōr progetê da 'n êter, fôrsi un francèiş). Prubabilmèint i lavōr în cumincê ind al 1723. Al Ferraroni al vîn licensiê ind al 1730, i lavōr în cuntinvê (sêlov 'na fermêda dal 1733 al 1749) da Francesco e Giovan Battista Bolognini, cun l' ajót ed Ludovico Bolognini, fiōl ed Francesco. Al giardèin l' é stê cumincê ind al 1726 còst al se şvilópa, cun datōrna un grôs mûr, e al se şlunghêva vêrs al Cròstel L' êra dubê cun cîrca 350 pès tra vâsch, stâtvi, êrchi, fiâmi e bóst. A fêr stâtvi àn lavurê préma Giuseppe Re (1723-34), dôp Giovanni Battista Bolognini ch' l' à fât al quâter stâtvi ed la Premavèira, Istê, Avtûn e Invêren (adèsa în a i Giardèin Póblich) e fôrsi ânca còli di trî fióm, Cròstel, (in Piâsa Grânda), Panêr e Sècia (adèsa în insém al pûnt ed Sân Pelgrèin). A 's rivêva al giardèin cun dal disèişi dōlsi quacêdi d' êrba, mēno che la grôsa scalinêda ed mèz ch' l' êra tóta in mêlmer, sòta la trâsa a matèina dal Palâs a gh'êren dal grôti lêrghi. L'âcqua dal stâtvi la rivêva, cun dal cundòti sòt tèra, da la Véla d'Este o Işòla 'd Alcina (Vâsca ed Curbèl) a cîrca un chilômeter pió in à vêrs la muntâgna. Al palâs al duvîva èser quêşi bèle finî tr' al 1732 e al 1733; ind al 1727 a 'gh lavurêva un gróp ed pitōr per j adôb: Antonio Consetti cun l' ajót ed Bartolomeo M. Mercati e i specialésta in pitûri ed vésti Giacinto e Claudio Venturi. Al nutési dal tèimp arcôrden dal splèndidi fèsti réchi ed sēni, iluminasiòun, bâl, sèini; tr' al pió famōşi còli dal 1748 e dal 1754. Però dôp ed pôch la véla l'à cumincê a èser bandunêda. Ind al 1788 al palâs l'é stê unî a la sitê, ind la préma pêrt dal percōrs, da un viêl, cun 'd j êlber, incòra bèin tgû ( l'é al viêl Umberto I dal dé d' incô), cun dal funtâni e dal góli 'd urnamèint cun ed fiânch di filêr ed piôpi nîgri (incô cambiê cun dal piânti ed téli) un pûnt, fât ind l'istès ân ch' al dà 'na mân a pasêr al turèint Cróstel. Ind al 1796 la Delésia Duchêla l' é stêda vindûda, la mubélia l'é andêda sparpagnêda e la véla lasêda in abandòun. La règia la vîn saczêda e in grând pêrta butêda zò al tèimp ed l' ocupasiòun dal trópi ed Napoleòun; l'insèm l'é stê in pêrt butê zò ânca da la gînta dal pôst e in pêrta butê zò dal nōv padròun al Sgnōr Luigi Corbelli ind al 1807, dôp ch' al zibêda, sèinsa frût, a i câp dal comûn ed Rèz. Adèsa a gh' armâgn l'êla ed mezdé còla ed la servitó e pêrt di stâbil a mezanôt cun i lochêl ed servési, al scuderéi, la cà da cuntadèin e la cēşa, adèsa druvêda cme algnêra, dedichêda a la Visitazione della Beata Maria Vergine. Dal pêrch e di giardèin cun i zôgh d' âcqua, fât cun l'âcqua dal Cròstel lé aşvèin, a gh'é armêş bèin pôch. Quâter dal tânti stâtvi che dubêven i giardèin adèsa a 's vèden ind al Parco del Popolo (i Giardèin) al cèinter ed la sitê; dō în stêdi mési, bèle tèimp fa, insém al pûnt ed Sân Pelgrèin e òna l'é, in bèla vésta, ind la piâsa centrêla Piâsa Prampolini (Piâsa Grânda). I rèst ed la vèla e dal giardèin în stê cumprê ind al 2005 dal Comûn ed Rèz ch' al pèinsa ed salvêrla e dêregh incòra dal valōr. La règia ed Rivêlta la fêva pêrt 'd un pió grôs insèm dóve a gh'êra, vêrs i mûnt, la véla ed Rivaltèla ( adèsa a gh'é l' indóstria ed salóm Ferrarini) e la vâsca ed Curbèl, cme l' é pó stê ciamê al bacîn artificêl ch' al dêva l' âcqua al sistêma dal funtâni, e che ind al mèz a gh'é un işòla pr' al divertimèint di nôbil d' alōra e un bèl stâbil têrd barôch, incòra bèin tgnû, (incô a gh'é 'na cà privêda e 'na pisaréia) Al spèc d' âcqua l'é stê afitê per la pèsca spurtîva (riservêda a j inscrét) e avêrt pr' al pasegêdi di vişitadōr.
-
Cêṣa parochiêla
-
Ruvîni ‘d la Règia
-
Ruvîni ‘d la Règia- particulêr
-
Ruvîni ‘d la Règia
-
Ruvîni ‘d la Règia - la capèla
-
Turèint Cròstel