Raś còśmig
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
I raś còśmig, cgnusû anc cuma astro-partisèli, i èṅ dal partisèli 'd energìa, cunsèṅ 'd àtum sénsa eletròṅ dònca prutòṅ (90% a 'l incìrca) o neutròṅ, ad matèria o 'd anti-matèria (cuma puśitròṅ e anti-prutòṅ), e pò anc neutrèṅ e futòṅ. Prudóti da 'l stéli, dònca anc da 'l Sōl e da super-nòvi, pùlsar e quàśar, i rìvan da 'l spasi estéran e i bumbàrd'n ad cuntìnuv la Tèra e tut chi àtar còrp celèst, i satèlit e gl'astrunàut in misiòṅ.
La natùra e la cumpuśisiòṅ ad chi raś chè la càmbia dimóndi, la n è minga sèmpar quéla, in tut al manéri l'è periculóśa par la salùt di èsar vivènt e par gl'aparéć letrònig, specialmènt quànd i s càtan fóra da l'atmusféra[1].
Quànd i rìv'n a cuntàt cun l'atmusféra, al partisèli còśmighi (ciamàdi „raś còśmig primàri“) i reagìsan cun gl'àtum 'd usìgen e aśôt dand inìsi a di espluśiòṅ ch'i fórman di atri partisèli (ciamàdi „raś còśmig secundàri“), ch'i vìnan śò a côṅ cuma l'àqua dla dócia, e dimóndi energìa.
Ólt'r a l'atmusféra e a 'l camp magnètig teréstar anc al vènt sulàr al ténd a prutèś'r al sistéma sulàr da i raś còśmig ch'i rìvan da fóra anc se in di ùltim tèmp al scûd 'l è drē a arbasàr-as[2].
Culegamènt estéran
Nòti
- ↑ Raś còśmig, radiasiòṅ sulàri e risć càncar: tut i perìcui dal viàś lung vèrs Mart Corriere Della Sera, 3 ad Maǵ dal 2015
- ↑ Raś còśmig sèmpar più fòrt: 'l è 'n risć p'r al misiòṅ umàni a vgnir Focus, 8 ad Mars dal 2018