Ràbia (mâł)
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
La Ràbia o Idrufubìa l'è 'n mâł viràl, cgnusû bèla in dal dumìla prima 'd Crist, d'l óm e di àtar mamìfar a sangṿ cald ch'al culpìs al sarvèl. Al vìrus, ch'a 'l micruscòpi al pâr un didâl o 'n prujètil e ch'al fà part dal gènar Lyssavirus, al s cata in dla salìa di malâ che pò i al pàsan murśgànd. A gh'è dònca da star aténti a 'l bèsti, caṅ specialmènt ma anc gat, lóv, vólp, pruciòṅ e papastrèi, parchè la ràbia la i fà dvintàr catìṿ cun la vója 'd tiràr di murśgòt.
S'a n s fà minga quèl in présia, prima ch'i sìntum i végnan fóra, la mòrt l'è praticamènt un quèl sicûr parchè la riva a 'l 99% a 'l incìrca cupànd ssanta-mila parsòni 'l an[1], dagnóra tuti in Àśia e in Àfrica.
'L ùltim caś ch'a gh'è stâ in Itàglia 'l è dal 2008[2].
Descrisiòṅ
Al vìrus, c'n al mòrśag dna bèstia malàda o anc s'la salìa la finìs in dla bóca, in dal naś o in di òć, al s insfìlsa in dla carna in du al taca a multiplicàr-as sénsa ch'al sistéma imunitàri a gh faga a mènt. In dal punt dla frida a pōl vgnir dla spiùra e na sensasiòṅ 'd a n sintìr piò cla part dal còrp lè, in séguit a riva anc la févra. P'r arbasàr al nùmar di vìrus a gh sarév da lavàr la pèl in présia par déś o quìndas minùt cun dl'àqua e dal savòṅ, méj incóra druànd dal spìrit.
In séguit, in gènar da òṅ o tri méś ma anc da na stmana a 'n an, i vìrus i partìsan par rivàr a i nèruv perifèric e da lè a 'l sarvèl. A cal punt chè i sàltan fóra i sìntum dal mâł ch'i èṅ muimènt viulènt dal còrp, sù e śò d'l umōr, paùra dl'àqua (a s fà fadìga a mandàr śò parchè i vìnan di spàśsum duluróś e sōl al pinsēr al mét agitasiòṅ e la góla la s arvòlta), fadìga a mōv'r-as, cunfuśiòṅ e śvenimènt. Quànd al vìrus al finìs in di neuròṅ al fórma in dal céluli di còrp ad Negri, di còrp acìd e tónd.
In gèn'r al mâł al gh'à tri faś:
- Faś prodròmica: dòp al murśgòt a pōl vgnir la févra, mâł a la tèsta, dulōr a i mùscui, fadìga. In dal 60% di caś la part dal còrp cun la frida la pâr in na quàlc manéra indurminsàda. S'a s tulìs quèl par cumbàtar la ràbia a s guarirév sèmpar ma 'l prubléma 'l è ch'l è impusìbil rénd'r-as cònt 'd avér-la ciapàda.
- Faś dla "ràbia rabìda": a taca la paùra dl'àqua, a n gh s la cava pròpria briśa a bévar anc s'a s gh'à sē, mandàr śò lè praticamènt impusìbil (al vìrus al s cata in dal giàndli dla salìa).
- Faś terminàla: al vìrus 'l à ciapâ tut al sarvèl. In dal 75% di caś a gh'è la fórma furióśa dal mâł, a vîṅ arlìa, prubléma a tgnir 'l equilìbri, alucinasiòṅ, pèla ch'la reagìs a incòsa, meningît, làgarmi, bóca pîna 'd salìa, cas dûr e śburàdi da par lōr in di óm e paràliśi a 'l còrdi vucàli. In di àtar 25% di caś a gh'è na fórma muta o paralìtica.
In gèn'r a s mōr in dal gir ad dū o déś dè dòp ch'i èṅ saltâ fóra i sìntum. A s è vdû che miténd la gint in còma, dand dal tèmp asè a 'l sistéma imunitàri ad reagìr, na qualc parsòna la pōl anc scampàr ma i n rìvan gnanc a 'l 10%.
Par cumbàtar cal mâł chè in Śvisra e in Cànada i aṅ stramnâ in gir dapartùt dal magnàr, cuma dal tèsti 'd pui, cun dèntar dal vasèṅ viṿ arbasâ acsè da imuniśàr i mamìfar cuma 'l vólp o i pruciòṅ. A gh sarév da far àtar tant anc c'n al bèsti dumèstichi cuma i caṅ.
Culegamènt estéran
Nòti
- ↑ La ràbia di caṅ la masa 160 parsòni a 'l dè, campàggna p'r al vasèṅ Corriere della Sera, 22 'd Avrìl dal 2015
- ↑ Ràbia: sìntum, càuśi e curi Farmaco e Cura