Galàna
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
La Galàna (tartaruga o testuggine in italiàn) l'è 'n rètil ch'al fà part d'l órdan dal Testudines o Chelonia, cun un gus in sla schina, dit carapàs, da in dua i vènan fóra sōl tèsta, cóa, bras e gambi. La part ad sóta dal gus invéci al s ciàma piastròṅ.
A gh'è tri categurìi ad galàni: qvéli ch'i vìvan in dal mâr (e ch'i gh'à dal pini a 'l pòst di bras, cuma la Caretta caretta), qvéli ch'i vìvan in di fiùm e in di lâg (cuma la Emys orbicularis) e qvéli ad tèra (cuma la Testudo hermanni). Al primi dū bèsti i èṅ carnìvuri méntar quéli ad tèra i scàmpan magnànd sōl di vegetài.
Descrisiòṅ
Al galàni ch'i vìvan in dl'àqua i màgnan da tut, i sarnìsan da piò la carna quànd i èṅ śóvni ma in séguit i pàsan a i vegetài. I pōlan magnàr anc di pés, dla latùga, di radét e fruta di bòsc (ch'la n farménta minga durànt la digestiòṅ). Cal bèsti chè i gh la càvan a tucàr i 8 chilómetar a l'óra. In gènar i masć i gh'aṅ na cóa dimóndi più lunga dal fémni e anc dagl'ungi più grôsi. Cuma tut i rètil i gh'aṅ al sangṿ fréd e i gh'aṅ biśógn ad tōr al sōl. I tìran al fiâ fóra dl'àqua avénd-ag i palmòṅ. Al fémni i làsan i sò óṿ sóta la sàbia in du i èṅ nadi anca lōr e pò in tórnan in mâr.
Al galàni dal tèra i màgnan invéci sōl vardùra, fruta e càctus e i gìran dimóndi piàṅ, tant che dal nòstri bandi a s diś "andàr dal pas dla galàna" par dir che òṅ 'l è lènt. La pōl scampàr ssant'an o anc da piò, ma in gènar la riva a trént'an. La gh véd dimóndi bèṅ e l'è bòna 'd arcgnósar anc al parsòni e i pòst, invéci 'l udî 'l è quél ch'l è. In Aṿtòṅ i śmétan ad magnàr par vudàr ad budèli par pò andàr in letàrg vèrs Nuvémbar o Dicémbar. I pònsan sót 'd tèra: sinc grad l'è la temperadùra più giùsta par lōr, s'a gh'è più fréd i rìsćian ad murìr o ad patìr di dan a 'l sarvèl, s'a gh'è più cald i n gh la càvan minga a durmìr e i pōlan finìr al gras prima dal tèmp.
Soquànt categurìi ad galàni (cuma la Caretta caretta ch'la viṿ in di nòstar mâr o la Testudo hermanni) i èṅ in perìcul 'd estinsiòṅ e i èṅ prutèti acsè par la léǵ e par la Cunvensiòṅ ad Bèrna.
Manéri ad dir
Referènsi
- ↑ (BLG) e (IT) "Dizionario Bolognese-Italiano" dal Gigén Lîvra e Daniēl Vidêl, Milàṅ, 2012.
Àtar prugèt
Wikiquote contiene citazioni di o su Galàna
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Galàna
Wikispecies contiene informazioni su Galàna
Wikizionario contiene la voce di dizionario «Galàna»
