Berlîṅ
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Berlîṅ (Berlin in tedésc, a s lèś [bɛɐ̪ ˈliːn]) l'è la capitàl dla Germâgna e na sità-stat ad tri migliòṅ e mèś 'd abitànt a 'l incìrca (sènt-mila i èṅ i turc, sinquànta-mila i pulàc), al secónd cumùṅ più grand 'd Europa dòp Lóndra. La sità metrupulitàna la in fà sù invéci da piò ad siē. La s cata tut dènt'r a la regiòṅ dal Brandebûrg, in dal nòrd-èst dal paéś a stanta km da la Pulògna, e l'è divìśa in dódas distrét e nuànta-sinc quartēr. In mèś a gh pasa 'l fiùm Sprèa.
L'è sèmpar stada la sità più impurtànta dla regiòṅ dal Brandebûrg dvintànd la capitàl dla marca dal Brandebûrg in dal 1451, dal régn ad Prùsia in dal 1701 e d'l impēr tedésc in dal 1871. In dal 1920 l'à tirâ dèntar soquànt cumùṅ e sità lè darènt par dar vita a la „Berlîṅ Granda“. A la fiṅ dla secónda guèra mundiàla l'è stada divìsa in quàtar cantòṅ, i tri a òvest (Berlîṅ Òvest) sóta 'l cuntròl di Stat Unî, dal Régn Unî e dla Frància, qvél a èst (Berlîṅ Èst) in maṅ a la Rùsia e capitàl dla Germàgna d'l Èst. A divìd'r-i 'l è stâ tirâ sù 'n mur ch'al gh'è armàś in fiṅ a 'l 9 ad Nuvémbar dal 1989 quànd a s è psû mét'r insém incóra la Germâgna (Wiedervereinigung).
Fra i sò magnàr più famóś a gh'è 'l Currywurst, na salsìsa tajàda in tant cunsèṅ e cunsàda cun dal sûg ad pamdòr, e 'l Brezel, al sò paṅ tìpic.
Dimóndi impurtànt par la sità 'l è 'l turìśum ma anc i servìsi e 'l tecnulugìi dla cumunicasiòṅ. In sità i s càtan la Siemens (in dal distrét ad Spandau), la DaimlerChrysler, l'Allianz, la BMW e la Deutsche Bahn (trêṅ). In Favràr a gh'è 'n impurtànt fèstival dal cinéma ch'al dà 'l prèmi d'l “Órs 'd Òr”, bèstia c'l'è da sèmp'r anc al sìmbul dla sità.
I palàs e i parc prusiàṅ 'd Berlîṅ e dla sità 'd Potsdam i èṅ dvintâ patrimòni dl'umanità par 'l UNESCO (da 'l 1990) acsè cuma l'Ìśula di Muśèo (da 'l 1999). Da 'rcurdàr anc l'urchèstra di Berliner Philharmoniker cunsideràda una dal più impurtànti a 'l mónd. Al stadi dla sità 'l è 'l Olympiastadion, al stadi ulìmpig.
Al sò sìndig, da 'l 2014, 'l è al sucialìsta Michael Müller.
Persunàǵ ligâ a Berlîṅ
- Mike Nichols, regìsta
- Margarethe von Trotta, regìsta
- Ernst Lubitsch, regìsta
- Marlene Dietrich, atōra
- Nastassja Kinski, atōra
- Nina Hagen, cantànta
- Paul Landers, chitarìsta di Rammstein
- Christian Lorenz, tasterìsta di Rammstein
- Christoph Schneider, baterìsta di Rammstein
- Erik Zabel, ciclìsta
- Kevin-Prince Boateng, śugadōr ad fólbar
- Christian Ziege, śugadōr ad fólbar
- Thomas Häßler, śugadōr ad fólbar