Véla
Artécol in dialèt arzân
Cun la parôla véla (villa in italiân) in latèin a l' urégin a gnîva sgnê 'na cà ed campâgna o 'na cà da cuntadèin cun al sît. Cun al tèimp in italiân antîgh la parôla la mucêva ânch al nōv significhêt ed céch cèinter abitê, ch' l' è dvintê, in prâtica, cumpâgn a vicus, dòunca burghêda o vilâg ed campâgna. "Vilâg" al deşvîn ed sicûr da "véla" acsé cme "vilân" o "vélich" ch' în i nòm ed quî che stân int al véli, ânch int al significhêt pió precîş 'd "agricoltōr" o 'd "campagnōl".
Stôria
modificaDal medioēv cun la parôla "véli" a gnîven despès sgnê, in particulêr ind i documèint ed la Cēşa, i vilâg sotomés a 'na pēv. Int al lèngui rumânşi ocidentêli (francèiş e spagnōl) la parôlal'è armêşa per sgnêr un cèinter abitê grôs, 'na sitadèina o 'na sitê. Dimòndi véli a gh' îven dal capèli o dal cēşi, in sertûn chêş cun al só curêt, che in tót al manēri al dêva cûnt al curêt ed la pēv e a la cēşa mêdra ed la pēv, in dóv' a gh'ēra la vâsca dal batèz e dóve a gn'îven fâti al funsiòun straordinâri e pió impurtânti. Al rapôrt fra véli e pēv l'è despès citê ind i documèint ed la cēşa dóve i curêt dal pēv a dêven, a i curêt dal véli, al j istrusiòunper tōr pêrta a sté impurtânti funsiòun. Int al cōrs di sècol sté véli în chersûdi 'd impurtânsa fîn a 'd èser titolêr ed pēv o, pió avânti, ed parôchia indipendèint. Al contrâri divêrsi pēv în incō frasiòun 'd òna dal sō véli dvintêdi cmûn. A 's pôrta cme eşèimpi al comûn ed Camino al Tagliamento e la só frasiòun Pieve di Rosa.
Leteratûra
modificaAnch in leteratûra la prōla "véla" l'è despès druvê al pôst ed "vilâg". Per eşèimpi int al Passero solitario ed Pascoli a 's lēş:
"odi spesso un tonar di ferree canne, che rimbomba di villa in villa".
I nòm
modificaDa i stódi insém a i nòm, da "véla" a desvînen dimòndi nòm per eşèimpi Velafrânca, Véla Sân Mavrési, Vilanöva, Francavéla e vìa acsé. Al dé 'd incō la parôla "véla" l'è druvêda ed cêr cun al só significhêt uriginâri, in só pôst a vîn druvê bōregh o vilâg.
I nómer dê al cà
modificaIn sertûn pôst italiân, spēce int i pôst ed muntâgna o int al zôni ed campâgna dóve al cà în sparpagnêdi o în in céchi burghêdi al nómer dal cà a vînen mia més per zôna ed circolasiòun (strêda e nómer ed la cà) mó per sît, dòunca per véla. Ed sôlit a la cēşa égh vín dê al nómer 1 e chiêter nómer a vîn més zò in sèins antiurâri cun l'inési prôperia da la cēşa. Ed fât a vîn arfât l'ûş che a vîn fât quând a 's dêv dêr i nómer dal cà int al piâsi o int şlêregh, ch' l' è cuntrâri a còl ch' a 's fà ed sôlit, oséia i nómer pêra ed frûnt a i nómer despér a i lê ed la zôna ed circolasiòun.
In Emélia-Rumâgna
modificaIn Emélia-Rumâgna, spēce int l' arzân a 's cunténva a druvêr la parôla "véla" davanti al nòm ed frasiòun, ed sôlit di pôst cun la parôchia. Incòra incō al teritôri dal Comûn ed Rèz l'è divîs in 27 véli. Fîn a i pérm dal Novsèint i cunfîn dal teritôri dal véli ed Rez a rivêven fîn a tâch al mûri ed la sitê, incō ind i sō pôst a gh'è i viêl ed la circunvalasiòun. Cun l'ingrandîres ed la sitê e la butêda zò dal mûri dimòndi véli în stêdi tirêdi dèinter ind la sitê ed Rèz. In spēce al véli ed l'Uspési, Sânta Crōş, Sân Pelgrèin, Sân Prôsper Strinê e 'na pêrt dal teritôri che 'na vôlta al fêva pêrt di Cavasō ch' l' è tra la ferovéia Milân-Bològna e al Mulèin ed Sân Clàvdio. Fîn a la metê ed j ân e-sânta dal Novsèint al véli ed Rèz, mìa tirêdi dèinter al cèinter ed la sitê, a dêven al nómer dal cà cme dét d'ed sōver (per eşèimpi l'indirés ed la cēşa ed Sân Bertlamè l'ēra: Parrocchia di San Bartolomeo, Villa San Bartolomeo n.°1, Reggio Emilia).
Materiêl pr'andêregh in fònda
modifica(manca):
- Walter Baricchi, Insediamento storico e beni culturali del comune di Reggio Emilia, 1985, Edizione a cura dell'Amministrazione Comunale di Reggio Emilia e dell'Istituto per i Beni culturali dell'Emilia-Romagna, Tipografia Tecnostampa
- Riccardo Floreani, La Pieve di Rosa e il Comune di Camino al Tagliamento, 1994, Tipografia Buttazzoni
- Roberto Gargiulo, Storia di San Vito al Tagliamento, 2009, Edizioni Biblioteca dell'Immagine
- P.G. Sclippa e altri, La Rosa erosa - studi su una comunità fra le acque, 1997, Ellerani Editore
- Tullio De Mauro, Il dizionario della lingua italiana De Mauro, 2000, Paravia
Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Villa trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.