Nevàda
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al Nevàda (a s lèś /nəˈvædə/ in ingléś, scólta'l chè) 'l è 'n stat d'l òvest di Stat Unî ch'al s è unî a la federasiòṅ in dal 1864. Al gh'à dū migliòṅ e nóṿ 'd abitànt a 'l incìrca par na superfìsi 'd 286.397 km², al sètim in fat ad grandésa. In dal 2010 la sò pupulasiòṅ la gh'iva dènt'r un 54,1% ad biànc, un 26,5% 'd ispànig, 'n 8,1% ad nég'r e 'n 7,2% 'd aśiàtic. Tacànd da i an Sinquànta al Nevàda 'l è carsû dimóndi in fat ad gint ch'la s éra stablìda lè tant ch'al gh'à sèmp'r abû di tas ad carsùda 'd almànc al 35% ógni déś an, rivànd anc a di livèi dal 78%.
Al cunfìna a nòrd-òvest cun 'l Òregun, a nòrd-èst cun 'l Idaho, a èst c'n al Utah, a sud-èst cun 'l Ariśòna e a òvest cun la Califòrgna. Al Nevàda al s divìd in darsèt cuntèi e in daśnóṿ cumùn e 'l gh'à 'l clima più séc dal paéś tant ch'a s pōl pasàr da i 52 °C 'd Istâ a i -46 °C 'd Invéran.
Al sò mòt 'l è „All For Our Country“ (Incòsa p'r al nòstar paéś) mént'r al sò scutmàj 'l è Silver State (Al stat 'd argînt). Al nóm dal Nevàda al daśvîṅ da la paròla spagnōla „Nevada“ ch'la vōl dir Nevàda, quaciàda 'd néṿ e 'l riferìs a 'l muntàgni ch'i s càtan da la sò banda sinìstra ciamàdi Sierra Nevada.
La sò capitàl l'è Carson City ma 'l sità più grandi i èṅ, in d'l órdan, Las Vegas, Henderson, North Las Vegas, Reno, Sunrise Manor, Paradise, Spring Valley e Nevàda ch'i pàsan tuti i sènt-mila abitànt. Bòna part dal sò teritòri 'l è deśèrtic, a sud a s cata al deśèrt dal Mojave, méntar dagnóra 'l 75% dla sò gint la viṿ in dla cuntèa 'd Clark. Prima ch'a rivìs 'l óm biànc i séran stablìdi chè soquuànti tribù indiàni, i Paiute, i Shoshone e i Washoe.
Al Nevàda 'l è famóś p'r al sò léǵ libertàri, al śōg 'd aśàrd 'l è parmìs (a Las Vegas a gh'è di caśinò cgnusû in tut al mónd), i matrimòni, anc fra gay, i s pōlan far in quàt'r e quàt'r òt (e anc i divòrsi) e la prustitusiòṅ l'è stada legaliśàda praticamènt dapartùt (a sucéd sōl chè). Al turìśum 'l è dvintâ la vóś ecunòmica più impurtànta p'r al paéś che però 'l è anc pîṅ ad minéri 'd òr tant 'd ès'r al quàrt prudutōr mundiàł ad cal mineràł chè. In agricultùra a s fà dimóndi fêṅ anc parchè da piò dal 90% di sò camp i èṅ cultivâ acsè. P'r al rèst a và fòrt 'l alevamènt di bóv e la prudusiòṅ dal lat, dla patàca e dla sigóla. Purtròp al nùmar di diśucupâ 'l è 'l più élt di Stat Unî, in d'l Agóst dal 2011 'l éra dal 13,4%.
A s trata 'd un stat balarèṅ ch'al vōta republicàṅ o demucràtic a secónda di an. Da 'l 1992 in avànti mai un candidâ presidènt 'l à mai purtâ a cà da piò dal 55% di vōt anc se qvél ch'al vinsìva chè pò al dvintàva anc presidènt, a part al 1976. Al sò guvernadōr, da 'l 2011, 'l è 'l republicàṅ Brian Sandoval.