C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś Emiliàn

Bette Davis in Three on a Match (1932)
Bette Davis in Schiavo d'amore (1934)


La Ruth Elizabeth Davis, cgnusùda méj cuma Bette Davis (Lowell, 5 'd Avrìl dal 1908 – Neuilly-sur-Seine, 6 'd Utóbar dal 1989), l'è stada n'atóra americàna ch'l'à vins in dla sò caréra dū Prèmi Òscar, in dal 1936 e in dal 1938.

Biugrafìa

Fiōla nada par prima d'l ingléś Harlow Morrel e dla francéśa Ruth Favor, da pìcula la vîṅ ciamàda Bette da sò màdar ch'l'iva lèt al lìbar Bette 'd Honoré de Balzac. A sèt an sò pàdar al và via ad cà e la Davis l'è custréta a 'ndàr a vìvar in culéǵ cun sò surèla parchè la màdar la gh'iva da lauràr par scampàr. In cal mèntar Bette la taca a studiàr dansa e recitasiòṅ, tulénd al diplòma a la Cushing Academy. Par pagàr-'s i studi la pòśa cavàda śò par la scultóra Anne Coleman Ladd.

In dal 1931 la Universal la la tōś par recitàr da prutagunìsta in dal film Bad Sister cun Humphrey Bogart. In chi an lè la fà scalpōr la sò dichiarasiòṅ 'd òdi in di cunfrònt ad Joan Crawford diva dla MGM.

In dal 1934 la Davis la s fà nutàr dabòṅ in dal drama Schiavo d'amore (Séruv 'd amōr) ad John Cromwell in dua la fà na camaréra ch'la sfruta 'l amōr 'd un studènt. P'r un pēl la n vins minga 'l Prèmi Òscar ma la gh'à prèst la manéra ad rifàr-as, ciapànd-an dū: in dal 1936 par Paura d'amare (Paùra 'd amàr dal 1935) e in dal 1938 par Figlia del vento (Fiōla dal vènt).

In di an Quarànta la fà na mujér ch'la masa e ch'la mét i còran in dal film Ombre malesi (Òri maléśi, 1940) e pò na dunàsa catìva dal Sud tacàda sōl a i bèsi in Piccole volpi (Vólpi pìculi, 1941), dū film ad William Wyler.

In dal 1950 la gira òṅ di sò film più famóś Eva contro Eva ad Joseph L. Mankiewicz ch'al gh parmét ad ciapàr na nomination a i Prèmi Òscar e ad vìnsar la Palma 'd òr a Cannes.

Ma in di an sucesìṿ la sò caréra la subìs un férum, i gh śibìsan sōl dal parti da schiva, tant che la Davis l'è custréta a métar 'n anùnsi da far arbaltàr par tèra: „Màdar ad tri putèṅ ad 10, 11 e 15 an, divìśa da sò marè, americàna, trént'an ad mistēr a 'l spàli cuma atóra ad cìnema, una ch'la s adàta e ch'a gh s pōl cuntàr insìma ad piò ad quél ch'a s diś, la pésca un lavōr stàbil a Hollywood. Bette Davis, c/o Martin Baum, Gac. Referénsi s'a 'l dmandâ“.

Bette Davis e Joan Crawford in Che fine ha fatto Baby Jane? (1962)

'L è al 1962 e in c'l an lè la sarnìs na part ch'la gh càmbia la caréra, quéla dla baghéta maravìja Jane Hudson in dal drama Che fine ha fatto Baby Jane? (Che fiṅ à-la fat la Baby Jane?) ad Robert Aldrich. In dal film la fà na vècia fóra ad tèsta ch'la s vèst da pùtina arcurdànd i tèmp bèi in dua l'éra famóśa, tèmp pasâ par sèmpar parchè adès la gh'à da tgnir a drē a sò surèla paraliśàda p'r un incidènt e custréta a vìvar in sna scrana a rudèli. Jane l'è mata, catìva e sèmp'r imbariàga, la sarvìs anc na póndga lugàda in un piàt a la pòvra Blanche (cun al vólt ad Joan Crawford) prima ad piciàr-la e mulàr-ag di marùc dòp avér anc tintâ ad masàr la camaréra. Al film al dvénta un clàsic dal Grand Guignol, dimóndi cunsiderâ p'r al pùblic e la Davis la vèṅ numinàda incóra a i Òscar, pròpria in fàcia a la sò nemìga da na vòlta Joan Crawford.

Da cal punt lè in avànti a la Davis i gh śibìsan da spés dal parti ad dóni mati, catìvi e pîni 'd arlìa, tacànd subìt cun al rōl ad Carlotta Hollis in dal film ad scarésa Piano piano, dolce Carlotta (Piàṅ, piàṅ, Carlòta dōlsa) dal 1964, sèmpar ad Robert Aldrich cun Olivia de Havilland e Joseph Cotten.

In di an Ssanta a l'arcurdém anc p'r al sò part in di film Chi giace nella mia bara? (Chi è'l drē a punsàr in dla mè casa da mòrt?) dal 1964, Nanny, la governante (Nanny la guvernànta) dal 1965 e L'anniversario (’L aniversàri) dal 1968.

In di an Stanta la taca a lauràr anc par la televiśiòṅ e la gira un film anc in Itâglia: Lo scopone scientifico (Al scupòṅ sientìfic) ad Luigi Comencini cun Alberto Sordi dal 1972. Cun Dan Curtis la gira incóra un film ad scarésa fat bèṅ Ballata macabra (Balàda ch'la dà scarésa) dal 1976 e pò Assassinio sul Nilo (Masamènt in sal Nîl) ad John Guillermin dal 1978, da un rumànś 'd Agatha Christie.

Al sò ùltim film 'l è Strega per un giorno (Stria p'r un dè) ad Larry Cohen dal 1989 in dua la fà la stria Miranda. Subìt dòp Bette Davis la mōr in Frància a 81 an dòp avér ciapâ al prèmi a la caréra a 'l Festival di film ad San Sebastiàṅ, in di Paéś Basc.

La Davis la pònsa in dal campsànt ad Forest Lawn, a Los Angeles.

Filmugrafìa

Culegamènt estéran