Bég luzoór
Artìcol in dialètt pramsân
| Bég luzoór | |
|---|---|
Un masć dal gènór Luciola. |
| Clasificasión siéntifica | |
|---|---|
| Dominì | Eukaryota |
| Rèign | Animalia |
| Sotà-rèign | Eumetazoa |
| Phylum | Arthropoda |
| Subphylum | Tracheata |
| Clâsa | Insecta |
| Sotà-clâsa | Pterygota |
| Órdin | Coleoptera |
| Famija | Lampyridae |
I bég luzoór, ćiamè'd frecueént anca luzì (sing. luzà), i'én'd insétt ed la famija di Lampyridae (Latreille, 1817) c'la fa pärta'd l'órdin di coleòtéri. In tut al moónd a ghe pù'd dò-milà sòrti ed bég luzoór ch'i vénén ragrupèdi in cincov sòtà-famij:
Descrizjón e biólógia modifica
Adûlt modifica
I adûlt ed bég luzoór i'én caraterisé da'na pélà môla, da dù oòć grând e da sés sanfi curti. In gènar i g'an di coloór smoòrt e smóltì: i masć dil sòrti evropèi i én nigór e giäld o ròss in cò, il fèmni i én tutì scuri o in un quälc cäs gialdén'ni.
Tutì il sòrti'd la famija i gan la caratéristica éd fär luza da von o pù toc ed la còvà, ed sòlit col terminäl, tòc ch'i én transparént da la pärta dal stomégh. L'é un fénòméno c'al vén ćiamé bioluminésénsa e a pära che ogni sòrta ed bég luzoór la gâpia'na fraquénsa ed lampégiameént e una luminositè difarénta da chiätri.
Al lampegiameént chi fan al sérvisà par catäros e acopiäros e di fati, spécialmént in chil zoni chi én pu iluminédi artificialmeént, i én a dré sparír.
I masć a pära ch'i n'magnón miga gninta (i polén fär sénsa parché i scampén pòc bombén) e il fèmni, a seconda d'la sòrta, i magnón dil foij o di insétt. Adiritura i an scóvèrt ch'il fèmni ed'na sòrta ed bég luzoór américan i én bón'ni'd imitär al lampegiamént ed chiätri sòrti par färni gnir asvén un quälch individóv e magnérèl.
Lärva modifica
Il lärvi i én generalmént tutì nigri parò a seconda'd la sòrta a gh'n'é anca ed ćiasèdi ed giäld o'd roósa.
Il lärvi i s'movén ed nòta anca se n'le miga difìcil catärni'n gir ed gioórén a câza o p'r i fat loór. I magnón ätor che dil coòcli, bésti gnudi pu räri anca lor, e còsté l'é n'ätor ed chi motiv par cui i bég luzoór i én gnu sempór pu rär.
Oóv modifica
I oóv, ch'i vénén mis sò a tàca di sass sven a dl'âcua, i polén fär luza anca loór.