Rubēra: differenze tra le versioni

'''Rubēra''' (''Rubiera'' in [[italiân]]) L’é un cumûncmûn ed zîrcacîrca 15000 abitânt ‘d la [[pruvîncia ed Rèz]]. A's câta inséma a la [[via Emélia]], coleghèecoleghê cun [[Rèz]] da un servési ed curêra e cun la stasiòun feroviâria inséma a la lénia Milân-Bològna.

Al nòm in urégin l’êra ''Corte de Herberia'', e al pré deşgnîr dal cêltich ''er-beria'' («in mèz a la pianûra»), mèinter al Musèo lapidâri ed Mòdna a’s stîn da cât ‘na lapìde dal 259 d.C., clach' la cûnta ‘d la fabricasiòun ‘d un pûnt ed prêda inséma al [[Sècia]] per cûnt ed j-imperadōr rumân [[Gallieno]] e [[Valeriano]], dôp che còl préma, fât in lègn, l’à ciapèeciapê fôgh. Al prémi nutési ed l’ època stôrica a’s arfân al 915, quând l’êra al fèdev di ''Supponidi'', dôp l’è pasêda a i ''Obertenghi''. Ind l’êlt Medioêv al cèinter al pêrd impurtânsa a favōr ‘d la campâgna lé d’atōrna, e l’é prôpia in stesté ocasiòunucasiòun che a cumîncen a gnîr só dal cà, in dōve préma an gh’n’êren mìa, dintōren a la pēv di Sânt Faustèin e Giovita, clach'la s’ arfà al 980.

Ind al XII sècol, atravêrs l’intervèint dal comûncmûn ed Rèz, al cèinter pôst in môd stratègich inséma al rîvi dal Sècia e bòun ed controlêr i trafîch che curîven lòungh la via Emélia, al mócia incòra impurtânsa. A’s scâta di sègn storîch inséma a di documèint cun al nòm “Herberia”, difèis da dal mûri gajêrdi e da un sicûr ''castrum''. Prôpia la nôva qualitèequalitê militêra dal cèinter, che al s’impés ed gînta ch’la gh’va a stêr e ch’la desvîn ânca dal zôni cunfinânti, la finirà pr’ èser la carateréstica ed ‘na bòuna pêrt ed la stòria di ân dôp: al batâlij tra i mudnèis e j-arzân ind al nel 1200; i scōnterscûnter tr’ al pêrti arzâni del sècol dôp; al batâlij tr’ al XV e XVIII sècol tra j-esêrcit ed divêrsa râsa. Gh’è d’ arcurdêr che a Rubēra ind al mâg 1409, in ‘na batâljabatâlia cōntercûnter i [[Visconti]], l’è stèe masèemasê [[Ottobono Terzi]], l’ûltem sgnōr ed Rèz. Per circa dû sècol Rubēra l’é stêda fèdev di [[Buiêrd]] (‘d l’ istèsa râsa di Bianchi ed Lunigiana) che ind al 1423 da j-Estèinsi în stèestê «convînt» a baratêr stesté fèdev cun [[Scandiân]]. Dal 1512 al 1523 Rubēra l’è stêda cunquistêda da l’esêrcit dal Pêpa che al l’à dêda in fêdev ai Pio ed [[Chèrp]]: a l’artōren ‘d j- Este, la catòm fèdev ‘d la faméja Sacrati uriginâria ed [[Fusignano]] (RA) e fedelésima dal Dòca; la rôca l’è stêda incòra di pió rinfursêda e circundêda da fusòun dimòndi fònd ch’ al tulîva l’âcva dal [[Tresnêr]]. L’è pó stêda destinêda a perşòun per cōlpi pió pèisi, e lé stèestê a Rubēra (alōra l’êra sòt a Mòdna) che s’é riunî al Tribunêl Statâri che l’à giudichèegiudichê e la cumpî, al 16 otòber 1822, la cundâna a môrt dal suversîv carbunêr Don [[Giuseppe Andreoli]].

Fâta l’unitèel’unitê d’Itâlia, Rubēra l’à més via la só carateréstica militêra trând zó al mûri che circundêven al bōregh, mèinter al Fôrt ind al 1873 al pâsa dal Stêt ai privèeprivê arnunsiând al só rōl ed perşòun da paûra pr’ al tremèndi cundisiòun ed véta che gnîva tgnû chi gh’è stêva.

A chi tèimp l’é i rubierèiṣ al ciamêven «Sâs» prôperia perché dirochèedirochê e bandunèebandunê. Ind al 1922, per drisêr la via Emélia, é stèestê butèebutê zò la pêrta centrêla; al rêst a gh’è stèestê fât d’j-apartamèint. La stòria modêrna ed Rubēra la cumbîna cun la spînta che tót al comprensôri industriêl ‘d la zôna l’à avû. La zôna comunêl l’é tóta in pianûra e còst l’à permés al sparpagnamèint masés sia dal coltivasiòun agriécoli che ‘d l’ attivitèeattivitê industriêla ed vâri genér. Al recupêr fât da pôch ed dimòndi palâs stòrich dal cèinter l’à fât turnêr in pusès di rubierèis i pôst ed grând nômina de stòria sitadèina.

Es trâta d’un gróp ed fabrichêt gnû só per la fermêda e per l’arsôr di viandânt e pelegrèin, atâch a la traversêda dal Sècia, lòung la via Emélia e lòung a cl'êter âs stradêl che, paralêl al côrs d'âcva, al purtêva, atravêrs i pâs muntanêr, a Lóca e a Ròma. Un prém ospedêl per pelegrèin, mandèemandê avânti da ‘na comunitèecomunitê ed benedetèin, al gh’êra bèle ind al 1179 a l’ ardôs dal cèinter abitèe mó ind al 1523, in ocasiòun ‘d la costrusiòun di bastiòun difensîv, l’è stèestê butèèbutê zó. La faméja nôbila di Sacrati la badèebadê a la ricostrusiòun a l’albaşèin dal paèis. L'uspési al dêva l'ospitalitèeospitalitê ed ‘na nôt e un sōl pâst ai pellegrèin e a i viandânt. Ind la cēşa a gh’è incòra dimòndi pêrt dal pitûri a frèsch originêliuriginêli dal Garofalo. J-ambijnt adât a l'ativitèeativitê ed l'uspèsi, refetôri e durmitôri, în més dintōren a ‘l lêregh curtîl centrêl cun la purtghâia a cruşêra sostgnû da 36 clōni. Al gróp ed fabrichêt monumentêl l’é adèsa pôst d’ importânti associasiòun culturêli: La Cōrt Ospitêla,<ref>Vèder al sît ed la [http://www.corteospitale.org/ La Cōrt Ospitêla]</ref> cèinter ed produsiòun, promosiòun, stòdi, e documentasiòun teatrêleateatrêla;al Pêrch Fluviêl dal Fiòm Sècia,<ref>Vèder al sît dal [http://www.parcosecchia.it/index.php Pêrch Fluviêl dal Sècia ]</ref> nèe per la gestiòun e la riqualificasiòun ‘d la zôna interesêda dal câsi d’ espansiòun del Sècia lè atâch, cun al musèo dal fiòm e l'acvuâri; LèniaLénia ed Cunfîn,<ref>Vèder al sît ed la [http://www.lineadiconfine.org/ LèniaLénia ed Cunfîn]</ref> prugèt culturêl ed rilevasiòun fotogrâfica ‘d la zôna.

Al comûn al vîn numinèenuminê ind al tètol ed ‘na cansòun sōl sunêda ed [[Luciano Ligabue]]: ''Rane a Rubiera blues'', da l'âlbum [[Buon compleanno Elvis]].