Apenèin arzân: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mNessun oggetto della modifica |
mNessun oggetto della modifica |
||
Riga 46:
Al teritôri ed l ‘apenèin, fîn almēno al XI sècol, l’êra divîş in dō circoscrisiòun principêli: al teritôri dal ''castrum Verabulum'', ch’ al gh’îva al só cèinter in còla che incô l’é [[Carpnèida]], e al teritôri dal ''castrum Bismantuae'', oséja ed Bismântva, che incô l’é [[Castelnōv di Mûnt]].
Al Medioēv l’é sgnê dal svilóp di Fedév e da la costrusiòun ed dimòndi castê. Fra chiêter la gh’à ‘vû impurtânsa la faméja ed la râsa di Canòsa, ch’ l’ à utgnû al masîm cun la Cuntèsa [[
În gnû dôp j-[[Estèins]] che àn tgnû la pruvîncia arzâna e l'Apenèin, sêlov cûrti interusiòn, dal sec. XIII al 1796.
Riga 52:
In tót sté ûltem peréiod i Cumisâri ind l' [[Emélia]] în stê cambiê cun i Prefèt Dipartimentêl e la muntâgna arzâna l’êra sóta al [[Dipartimèint dal Cróstel]] cun pôst a Rèz.
Ind l’ûltma pêrt del pusès estèins, cun Napoleòun e pó ed nōv la [[Restaurasiòun]] în stê inviê e finî i lavōr ed la [[strêda dal Cerêto]], ed comunicasiòun fra Rèz e [[Sarşâna]], atravêrs al [[Pâs dal Cerêto]].
Cun i decrêt dal 4 e 27 dicèmber 1859 ed [[Luigi Carlo Farini]], e dôp ed la fîn dal duchê estèins, l'Apenèin al gh’ à ’vû ‘na sistemasiòun aministratîva precîşa cme al rèst ed la Pruvîncia ed Rèz.
Riga 60:
== Al stódi ed l’antichitê ==
La zôna muntanêra ed la [[Pruvîncia ed Rèz]], cme còla ed la pianûra, la gh’à interesânt documèint antîgh.
Impurtânt in sti stódi l’é stê 1'abê prof. [[Gaetano Chierici]], che dal j-uservasiòun fât l’à trât di dâti ed préma impurtânsa per la dutrèina dal prémi migrasiòun ed l’òm ind la Lumbardéia, e la documentasiòun dal sucedrés dal divêrsi etê ed préma ed la stòria.
Dimòndi impurtânt , per al stódi di rèst dal bèsti e dal piânti ind l’antichtê, al catêdi fât dal Chierici ed [[teramêri]] ed l'etê dal brònz a la Turèta, a [[Castlarân]], a Ruteja, a [[Mûnt Venêra]]; di rèst di fònd ed capâni lòungh al [[Cróstel]] a [[Albinèa]], a Rivaltèla e a Calêren; dal Stasiòun a l'avêrt ed Pratsōl, che a vînen dôp ind al tèimp, i rèst d’ êrem e utèinsil squêrt ind la Tâna ed la Musèina, l'arlèqui dal tòmbi ed S. Ilâri e 'd S. Pôl, i pòs dal tòmbi ed Servirôla ed S. Pôl e 'd Castagnêt e la sitê dal tòmbi ed la [[Prêda ed Bismântva]], relatîv a l'j-etê pió atâch dal brònz e dal fér.
Al tèimp di rumân l'apenèin l' à vést la cosrtusiòun ed dimòndi castê. Còst a ‘s dêv in môd pricipêl a la putèinsa di Canòsa, che cun al grandiōşi richèsi mucêdi îven permés al Cûnt Bonifacio cun la mujêra Beatrice ed fêr o şlarghêr fortèsi e castê e druvêr sòmi grôsi in presiōşi ôvri da urèveş e sizèl.
Ânca la cuntèsa Matélda la favurî la costrusiòun ed dimònd cēşi e uratôri int l' arzân, ind l' Apenèin Mudèiş in [[Tuscâna]] e int al Mantvân. L'îva fât dimòndi dunasiòun a badéi e cunvèint, e l'à fât tirë só al difèişi ed dimòndi paèişi in piân e in mutâgna. In particulêr l'à fât pió bê dû di castê ed l’ apenèin da lê preferî, còl ed [[Canòsa]] e [[Carpnèida]].
= Architetûra=
Riga 88:
== Castê ==
Al castèl al mócia 'na grânda impurtânsa; despès difèiş da pió fîli ed mûri merlêdi (ed sôlit trèi) rinfursê cun dal tòri e rivalèin. Al pôrti e al pôrti cèchi dal drê dal castèl (
Ind al mûri intêrni a ‘s scâta al curtîl e, in un agôl, a ‘s pôl catêr la tòra grânda, ûltma difèişa dal castèl (cme al [[Castèl dal Carpinêti]], Canòsa, Dinasân); a vôlti a dà int al curtîl ânca 'na cēşa cèca per l'ûş dal castelân (Carpnèida).
Per rivêr al curtîl intêren a ‘s và só per un sintêr che al pôlen fêr ânca bal bèsti, al quacê da i pusèbil côlp di nemîgh; arivê int al curtîl a gh'é j-êlbi pr' i cavâj in prêda, piantê in tèra ([[Castèl ed Canòsa]]).
Riga 113:
Dimòndi în i capitê ed la cēşa ed Sânta Maréja ed Toân, ûn ed quî ch' al pôrta sculpî a altrilēv figûri d'òm a cavâl in manēri divêrsvi.
La clōna l'é lésa, sfuşlêda, dal vôlti a sesiòun ed polégon (Castlarân) e finîda, quêsi sèimper, a pē grêcg antîg.
I basrilēv în dimòndi e adôben j-erchvôlt e i fruntòun dal pôrti. I pió antîgh în ad ôvra schisêda (
La figûra umâna l'é rêra (
Al materiêl druvê l'é la prêda lochêla; pió têrdi catòm al mêlmer ed Veròuna e 'd Carēra.
Riga 129:
*[[Canòsa]],
*[[Casîna]],
*[[
*[[
*[[Carpnèida]],
*[[Toân]],
| |||