Aldo Manuzio: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mNessun oggetto della modifica
mNessun oggetto della modifica
Riga 14:
 
'L ìva studiê al [[latèin]] a [[Ròma]] dai mìster Gaspare da Verona e Domizio Calderini, pò al studièva al [[gréc antîg]] a [[Frèra]] sòt'a 'l mìster Batìsta Guarèin (fiōl dal grand umanìsta [[Guarino Veronese|Gvarèin Veronéś]]). A s sà che in dal 1482 al Manùsi 'l éra òspit in dla sitê dla [[la Miràndla|Mirandla]] da 'l Count [[Pico dla Miràndla]], ch'l era stê 'n só cumpâgn 'd estùdi. Al Manusio 'l armagnìva òspit a la Miràndla per du an, e quand al Pico 'l sarèv andê a [[Firèinsa|Firèins]] per purtèr avanti i só stùdi, dòunc'al lasèva a 'l Manùsi al còumpit 'd educhèr i só du anvō (fiō 'd só surèla [[Cat'rèina]]), 'l [[Alberto III Pio]] e 'l [[Lionello Pio]], prìnsip ed [[Chêrp]].
[[File:Aldus Manutius.jpg|190px|thumb|right|'N artrât dal Manùsio indû 's vèd che 'l prìnsip ed Chèrp al gh'ìva permìs ed śuntèr anca 'l só stès cugnòm ''Pio'' eśvèin al só 'Manuzio').]]
'D lung a 'l tèimp, al [[Signorìa 'd Chèrp|prìnsip carpśàn]] Alberto III Pio 'l armagnarà sàimper dimòndi tachê e stimadōr dal só mìster ed latèin e 'd gréc antîg, e anca 'l al jutarà in di só progêt 'd avièr na [[tipografìa]]. Col giudìsi che a Venésia 'l avrèv catê dimòndi manoscrìt gréc e latèin (c'm'anca quī che 'l [[Cardinêl Bessarione]] 'l ìva lasê a la [[Baśìlica 'd San Marco]] a la só mòrt in dal 1468) e incòri na gran quantitê 'd man d'ōvra da cupìsta e coretōr 'd bôśi in lingua gréca, al Manùsi al vrà cumincèr la só ativitê 'd editōr e 'd [[tipografìa|stampadōr]] pròpi a Venésia, in dû 'l gh'andrà a stèr in dal 1490.
Là in Venésia, difàti, in cal mumèint chè, a s catèva na gràn comunitê 'd studiōś ch'i gh's ér'n arfugê dôp edla diśgregasiòun edl Impér biśantèin dal [[1453]].
 
==La só ativitê 'd stampadōr e 'd editōr==
Al Manùsi al véra la só butéga 'd tipògref in dal 1494, in dla cuntrèda 'd Sant'Agostèin, présti jutê da 'l amîg tipògref [[Andrea Torresano]] in dal mèter su egli atresadùri piò bòuni 'd cal tèimp lè. Lò e 'l TorreśanoTorreśàṅ i s mitràn in sosietêsocetê in dal [[1495]], insèm anc'a [[Pierfrancesco Barbarigo]], edvintènd acsè la mjóra cà 'd edisiòun 'd cal tèimp lè.
 
La só pasiòun per gli ōvri dla cultura gréca antìga e p'r i clàsic, la 'l cuciarà a impinìr i só casèt ed tipògref ed [[tîp]] ed caràter romàṅ e gréc, forgêfabrichê apòsta da 'l [[inciśōr]] [[Bologna|bulgnéś]] [[Francesco Griffo|Fransèsc Griffo]], ch'l imitarà la manéra 'd scrìver di umànista e 'di studiôśstudiōś orientêl preśèint lè in dla Venésia 'd cal mumèint, cun icui asèint, i spìrit e 'l ligadùri cumpàgni.
[[File:Aldo Manuzio Aristotele.jpg|220px|thumb|left|Na pàgina dl ''Aristotele'' aldèin (1495-1498).]]
[[File:Aldus-symbol.jpg|100px|thumb|right|Al stèma dagli edisiòun aldèini.]]
 
In dal 1494 i gh'la chèven ed'd gnìr fôra dal sô stàmpistampi al puēmapuéma ''Ero e Leandro'' dal [[Museo]], sìa in grēc[[gréc]] che in [[latèin]], e la ''Galeomyomachia'', tut e dū i lìber però sàinsa purtèr stampèda la data. 'L an dôp a gnarà fōra (cun la data) la ''Grammatica greca'' eddal [[Costantino Lascaris]], la ''Grammatica greca'' eddal [[Teodoro Gaza]], i ''Idillî'' ed [[Teocrito|Teòcrit]], al ''De Aetna'' dal [[Pietro Bembo]], i ''Diaria de bello Carolino'' dal dutōr [[Alessandro De Benedetti]], e 'l prìm ed sìnc e-v'lùm ed la racòlta ed tùti egli ōvri dl [[Aristotele|Aristòtel]]: chi èter quat'r e-v'lum i gnaràn fôra a 'rivèr fìnfîn ala 'l 1498. Sèimper in dal 1498 i vdìven la luślûś n'[[Aristofane]] in grēcgréc e 'na bèla edisiòun dai ''Opere'' 'dl [[Angelo Poliziano|Àngel Polisiàno]]. A srà pròpi in dla dédica in sìm'a l' ōvra dal Polisiàno, ch'a gnarà imprèsimprês per la prìma vôltavolta al stèma strulghê da 'l Aldo p'r el só edisiòun, e ch'l éra furmêdisgnê dacun n'n [[àncora]] cunarvultèda dintòr'ndintóren arvultêda 'n [[delfèin]]: al sìmbulsìmbol al vlìva significhèr ''festina lente'', a dir "và in fuga laintamèint", présia e fermèsa in dal stès tèimp.
[[File:Hypnerotomachia Polifili 00104.jpg|260px|thumb|right|Na bèla xilografìa dal v'lùm aldèin ''Hypnerotomachia Poliphili''.]]
 
In dal 1499 in dla tipografìa i vìnen stampê soquànt lìber in grēcgréc, cùma qui 'ddal [[Tucidide|Tucìdid]], dal [[Sofocle|Sòfochel]], dl [[Erodoto|Eròdot]], dal [[Senofonte|Senofòunt]], dl [[Euripide|Eurìpid]], dal [[Demostene|Demòsten]] e dal [[Platone|Platòun]]; sèimper in dal 1499 a vin fōra dal só tòrchi la prìma edisiòun dai ''Scrittori Astronomici e Dioscoride'' e la curióśasingolêr ōvra ''Hypnerotomachia Poliphili'' (ciuèa dìr "Al cumbatimèint amurôśamurōś ed Polifilo in dl insògni"), cun dimòndi bèli [[xilografìa|xilografìi]], ch'in faràn un di v'lùm piòpiù presióśpresiōś edl [[umanéśim itagliànitagliàṅ]] [http://mitpress2.mit.edu/e-books/HP/hyp000.htm (al s pôl guardèr chè)].
 
Dal 1500 l' era la publicasiòun dai ''Epistolae'' ed S. Cat'rèina.
[[File:LigaturesManutius.jpg|170px|thumb|left|Soquànti [[ligadùri]] tra un caràter e cl' èter, p'r imitèr méj la manéra dal cursìṿ]]
'RivèRivê chè, al Manùsi al pèinsa d' ardùr al furmè di lìber ch' l' andèva a stampèr, pasènd dal furmè in-4° al furmè in-8° (''enchiridii forma''), piò pràtic da manegèr, cun l' inovasiòun di caràter in ''cursîṿ'' (piò cumpât) che l' incisôr Griffo 'l éra dré a preparèregh: cun 'na tiradùra ed mìl pès solamèint, al Manùsi in dal 1501 al stampa al ''Virgilio''; seimper in dal stès an i vèden la lùś 'n ''Horatius'' e ai ''Cose volgari di Francesco [[Petrarca]]''. Dal 1502 l' è 'n edisiòun ed ''Dante''.
 
El sô gròsi inovasiòun in dl' èrt edla tipògrafìa 'd cal tèimp lè i gh' purtaràn di apresamèint da tùt i cultôr ed lìber e anca al turà di dirìt d' utilìśi escluśìṿ dal caràter cursìv (mutìv ed diśgùst cul Griffo, ch' a i îva custruì) sia dal Cunsìli venesiàn, sia dai dū pèpa dal tèimp, mo gnìnt' a gh' la cavarà 'd fermèr egli imitasiòun da la pèrt p'r eśèimpi ed [[Filippo Giunti|Filìp Giunti]] ed Firèins, dai [[Soncino]] ed [[Fano]], dal [[Baldassarre I de Gabiano|Baldasàr I ed Gabiàn]] e dal [[Bartolomeo Trot|Bartolmé Trot]] ed [[Lione|Liòun]].