Wikipedia

Ròsp: differenze tra le versioni

Naviga nella cronologia in modo interattivo
← Differenza precedenteDifferenza successiva →
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
VisualeWikitesto
m Mirandolese ha spostato la pagina Rosp a Ròsp
Nessun oggetto della modifica
Riga 1:
{{Metacaixa
{{Variant|MUD}}
|id=0
[[File:Mirandules.png|130px|thumb|right|Articul in Miranduleś]]
|color=
|bt1=Miranduléś
|bticona1=[[File:Mirandola-stemma.gif|16px]]
|ps1=
__NOTOC__
 
{{dialortCass | dial=Miranduléś |cass=MUD}}
Al '''rosp''' (''Bufo bufo'', '''rospo''' in [[italiàn]]) 'l è 'l anfibi più grand 'd Europa, infati al pól rivàr a 20 cm (śampi escluśi). 'L è na bèstia dimondi cumuna in Europa e in dl'Africa dal Nord-Ovest.▼
 
[[File:Bufo_bufo_small.jpg|310px|thumb|left|unUn rospròsp cumuṅcumùṅ]]▼
'L è prutet par la [[cunvesiòṅ ad Bèrna]] par la prutesiòṅ dla fauna minora.▼
 
▲[[File:Bufo_bufo_small.jpg|310px|thumb|left|un rosp cumuṅ]]
 
▲Al '''rosp''' (''Bufo bufo'', '''rospo''' in [[italiàn]]) 'l è 'l anfibianfìbi più grand 'd [[Europa]], infatidifàti al pólpōl rivàr anc a 20 cm (śampi escluśia part). 'L 'è na bèstia dimondidimóndi cumunacumùna in [[Europa]] e in dl'Africa[[Àfrica]] dal NordNòrd-OvestÒvest.
== Anatumìa ==▼
La sò culurasiòṅ l'è marona, ch'la pól téndar al rusić, al stomag al dà sul bianc. La pèla l'è pina ad veruchi ch'i secernan dal sustansi lucinogini cuma la [[5-metossi-N]], [[N-dimetiltriptamina]], la [[bufotenina]] e la [[bufalina]].▼
 
▲'L è prutetprutèt par la [[cunvesiòṅ ad Bèrna]] par la prutesiòṅ dla faunafàuna minoraminōra.
Al pupili dal rosp i èṅ culgadi, 'l òć 'l è ramàa o ad culór d'l òr, mèntar in sal còl a gh'è du giandli padòtidi uvali.
 
▲== Anatumìa ==
[[File:Bufo_bufo-walking-Iric2006.jpg|220px|thumb|right|un rosp ch'al vèn in avanti]]▼
 
▲LaAl sò culurasiòṅculōr clàsic l'l è marona'l maròṅ, ch'laal pólpōl téndarténd'r ala rusić'l rusìć, al stomagstómag alperò dà'l sulè biancbiànc. La pèla l'è pinapîna ad veruchipòr ch'i secernanbùtan fóra dal sustansisustànsi lucinoginich'i fàn'n andàr fóra 'd tèsta cuma la [[5-metossi-N]], la [[N-dimetiltriptamina]], la [[bufotenina]] e la [[bufalina]].
I rosp meridiunai i tèndan ad èsar più grand e cun na pèla più "spinośa" e cun dal veruchi più marcadi.
 
Al balòti di òć dal ròsp i èṅ culgàdi, 'l òć 'l è ramâ o 'd culōr d'l ôr, mént'r in sal còl a gh'è dū giàndli padòtidi uvàli. I ròsp meridiunài i ténd'n a èsar più grand e cun na pèla più "spinóśa" e cun di pòr più marcâ.
 
== Biulugìa ==
L'è na bèstia prevalentement nuturna, ad dè al ténd a nascónd'r-as in di buś e in di śbrag, sóta al prédi o in di sit riparàa da la luś. Quand 'l è in perìcul, al s mét in na pośa intimidatoria cun la tèsta a bas e al parti pusterióri alvadi. Rispèt al [[Bufo viridis]] al frequenta di ambiènt sut e al ténd a turnar sempar in dla stesa pucia 'd acqua par riprudur-as, dal vòlti faghend anc soquant km. ▼
 
▲[[File:Bufo_bufo-walking-Iric2006.jpg|220px|thumb|right|unUn rospròsp ch'al vènvèṅ in avantiavànti]]
Durant chi spustament chè dimondi individuṿ i vènan masàa par al machini e 'l è par qual lè che al rosp al tènd a scumparir dal śoni in du al s è stablìi 'l óm.
 
▲L'è na bèstia prevalentementch'la nuturna,s dà da far specialmènt ad nòt méntar durànt al dè al ténd a nascónd'rlugàr-as's in di buś ebûś, in di śbragśbrâg, sóta al'l prédi o in di sit riparàain dua al s pōl quaciàr da la luś. QuandQuànd 'l è in perìcul, al s mét in na pośapóśa intimidatoriach'la fà impresiòṅ cun la tèsta ain bas e al partirèst pusterióri alvadialvâ. Rispèt ala 'l [[Bufo viridis]] al frequentas cata in di ambièntambînt sut e al ténd a turnarturnàr semparsèmpar in dla stesastésa puciapùcia 'd acquaàqua par riprudur-asfar di fiōi, dal vòlti faghendfaghénd anc soquantsoquànt kmchilométar.
 
Durànt chi spustamènt lè dimóndi indivìduṿ i vènan schisâ da 'l màchini ch'i gìran p'r al stradi e 'l è par quàl lè ch'in di tèmp mudèr'n al ròsp al và in a risć ad sparìr da i pòst in dua 'l s è stablî 'l óm.
 
== Cumpurtamènt ==
 
[[File:BufoBufo_wwalas_2.jpg|240px|thumb|left|primPrim piaṅpiàṅ 'd un rospròsp]]▼
 
A s nutrisnutrìs praticamentpraticamènt ad tut quèlqvél ch'a gh la cava a met'rmétar-as's in bóca: [[insèt]] prima da'd tut, pò lumaghi[[Lumèga|lumàghi]], [[bègbêg]] e picuidi invertebràainvertebrâ pìcui cuma i pólpōl'n èsar i [[soragsórag]].▼
 
I sò nemìg naturainaturài i èṅ i sarpent[[sarpènt]], al [[Béssa|bisi]], i [[ris]] e, quandquànd i èṅ ancoraincóra di [[girèṅ]], i [[pés]]. Par furtunafurtùna al rospròsp i gh'aṅ sèg dal giandli velenóśicun dal vlèṅ e quindidònca al s pólpōl anc difendardifénd'r-as. oDgl'atri vòlti al sla pólscampa butàrbutànd-'s in dl'acquaàqua.▼
== Cumpurtament ==
▲A s nutris praticament ad tut quèl ch'a gh la cava a met'r-as in bóca: insèt prima da tut, pò lumaghi, [[bèg]] e picui invertebràa cuma i pól èsar i [[sorag]].
 
== Riprudusiòṅ ==
▲I sò nemìg naturai i èṅ i sarpent, al bisi, i [[ris]] e, quand i èṅ ancora di girèṅ, i pés. Par furtuna al rosp i gh'aṅ sèg dal giandli velenóśi e quindi al s pól anc difendar o al s pól butàr in dl'acqua.
 
Dòp al letârg d'l [[Invèran]], quànd a taca la [[primavera|Primavéra]], a partìs la stagiòṅ di amōr. Vèrs 'l inìsi 'd Mars i ròsp masć i vaṅ datéś a i sit riprudutìṿ (ad sòlit i cōrs 'd àqua, i pós o i stagn) e i s tàc'n a 'l fémni ch'i èṅ dimóndi più grandi 'd lōr. Dal vòlti a sucéd però ch'i masć i èṅ acsè tant ch'i s mùć'n adòs 'l un cun c'l àtar e pò i armàgnan sénsa fiâ, murénd in cla manéra lè.
▲[[File:BufoBufo_wwalas_2.jpg|240px|thumb|left|prim piaṅ 'd un rosp]]
 
[[File:Bufo_Bufo.jpg|240px270px|thumb|right|cuśaCuśa èṅ-i drèedrē a far chi dudū rospròsp chè?]]▼
== Riprodusiòṅ ==
Dopa al letarg ad 'l [[Invèran]], quand la taca la primavera, la partis la stagiòṅ di cupiament. Vers 'l inisi ad Mars, i rosp i vaṅ datèś a i sit riprudutiv (sulitament cors 'd acqua, pós o stagn) e i s tàcan al fémni ch'i èṅ dimondi più grandi.
Dal vòlti a suced che i masć i èṅ acsè tant numeróś che lèlór i gh rèstan sechi sufucadi.
 
La fémna la dèpòṅfà 10.000déś-mila óṿ in dl'acquaàqua a l'incircal incìrca in unna curdóṅśladìna gelatinóś,ch'a pâr na lasa e in cal mèntarmént'r al masć al i fecondafecónda.▼
▲[[File:Bufo_Bufo.jpg|240px|thumb|right|cuśa èṅ-i drèe a far chi du rosp chè?]]
 
Quànd i óṿ pò i s vrànan, i vgnaràṅ fóra dal bistiulìni négri bòni ad vìvar sōl in dl'àqua, i [[girèṅ]]. Par crés'r i magnaràṅ dgl'[[alga|alghi]] ma anc dl'atra ròba urgàniga catàda lè.
▲La fémna la dèpòṅ 10.000 óṿ in dl'acqua a l'incirca in un curdóṅ gelatinóś, in cal mèntar al masć al i feconda.
 
La temperadùra dl'àqua in du i s càtan l'è impurtànta p'r al tèmp ch'a gh vōl par far-i maduràr e par tacàr la faś dla [[metamòrfuśi]]: più a gh'è cald più a vōl dir ch'la pucia l'è drē a sugàr-'s in présia.
Quand chi óṿ lè pò i s vrànan, i gnaràn fóra di muniscui bèstjulini negri acquatichi: i girèṅ. Lìlór i carsarà magnand par la magior part di alghi e di atar minuscui materiai urganic.
 
A i girèṅ i gh crésan prima al'l śampi sóta e pò queliqvéli sovra'd sōvar. A cal punt chè,lè i tàcantàc'n a digiunarśmét'r ad magnàr parchè alla sò aparàa bucàlbóca (e anc al sò stómag) 'li èèṅ drèedrē a trasfurmar-as:cambiàr difatip'r daèsar univurbòṅ iad dvantaràmandàr dśò e ad digerìr gl'insetivur[[insèt]].▼
La temperadura dl'acqua in du i èṅ la detarminarà al temp dla metamorfośi: più a gh'è cald più a vól dir cha la pucia l'è drèe a sugàr-as.
 
La metamorfośimetamòrfuśi la dura oṅòṅ o dudū dè: la coacóa la sparissparìs e la serviràgh sarvìra par dar-ag dl'energiaenergìa par cumpletarfinìr al prucès ech'l al farà dvintardvintàr un rospròsp.▼
▲A i girèṅ i gh crésan prima al śampi sóta e pò queli sovra. A cal punt chè, i tàcan a digiunar parchè al sò aparàa bucàl (e anc al stómag) 'l è drèe a trasfurmar-as: difati da univur i dvantarà d'insetivur.
 
|sel=1
▲La metamorfośi la dura oṅ o du dè: la coa la sparis e la servirà par dar-ag dl'energia par cumpletar al prucès e dvintar un rosp.
}}
 
{{BESTIE EMILIANE}}
Estratto da "https://eml.wikipedia.org/wiki/Ròsp"