Tlêr ed tesdûra: differenze tra le versioni

[[File:Archeoparc - Hütte 1d Webstuhl.jpg|250px|thumb|left|N' arcostrusiòun 'd un tlèrtlêr cui pēś di òm primitîṿ]]

Al '''Tlèrtlêr ed tesidûratesidùra''' 'l è cal machinàri ch' al servìs per fabrichèr didal [[tisû|stófi]], perchè al trèsa, anca in diferèinti manéri, cal dū séri perpendiculèri 'd [[filê|fîl]] edla [[trâma]] e 'dl [[urdî]].

I só cumpunèint egl' înìn, dòp ededla la strutûrastrutùra ch' la i tîn sòdi: i [[sùbi]], ch' i tìnen carghê i [[filê|fîl]] sìa prima che dòp 'dal lavór, i [[lìs]] ch' i sernìsen in dū bàndibandi i fîl edl urdî, la [[navèta]] ch' la gh' pògia da mèś al sô fîl, al [[pèten dal tlèr|pèten]] ch' al bàt la sô pugiadûra 'd fîl, i [[tempiêl]] ch' i mantìnen in tensiòun in dal dō bàndi 'd fiànc, la pèsa in cla manéra ch' l' a nnn' s' àpia mìa d' arvujèr sù, dòp che 'l lavôr 'l è finî.

==Al tlèrtlêr 'ded tesidûratesidùra 'd lùng ala 'l tèimp==

Dòp 'dai schèvschêv ed ledl' [[archiulugìa]], a s' è catê che già a partîr dalda 'l [[Neolìtic]], cal dòni i [[tesidûra|tesìven]] cui tlèrtlêr, per rudimentèl ch' i fùsen: p'r avéreghavér-egh soquànt ajùt mecànic in dal mèinter ch' i gh' lavurèv'n atàc, el nostri antenèdi i s' éren strulghèdi ed tgnîrtgnìr urdnèurdnê e tensiunètensionê i [[filê|fîl]] 'dledl urdî lighèndeglighènd-eg atàc di [[tlèr a pēś|pēś]] ed [[préda]] uo 'd [[tèracóta]].

VertichèlVertichêl uo 'riśontèlriśontêl, i tlèrtlêr i cumpagnaràn al tribulèr 'ded cal dòni 'd lung a la lôrlōr estòria in tuti cal siviltè[[siviltê]] [[siviltê antìga|antìghi]] mìa 'd giramònd, cuma p'r eśèimpi quìli di [[Asìria|asîr]] e di [[Babilògna|babilunéś]], di [[Cina|cinéś]], di [[Egìt antîg|egisiàṅ]], di [[etrùsc]], di [[grêcgrēc antîg|grēc]], di [[Ròma antìga|romàṅ]], infìn ch' a s' salìs ed lung a la schèla dal tèimp e-śvèinfin a 'rivèr ai noster dè.

I mijuramèint ai mecanìs'mmecanìsem dal tlèrtlêr i dvèinten piò frequèint in di ultèmùltem sèculsècol, quand in di tlèrtlêr vertichèlvertichêl, a partìr dalda 'l 1250 a cumincia a śuntèresśuntèr-es l'ajutl ajùt di [[pedèlpedêl]].

[[File:Weltliche Schatzkammer Wienc.jpg|190px|thumb|right|La mantèla 'd séda 'dl'edl incurounamèint dal rerè [[Rugér II ed la Sicìglia]], cunservèda a [[Vièna]] (1133/1134).]]

La nuvitènuvitê 'dla [[séda]] purtèda in sà dala [[Cina]] int sul 'Terśèint, laal necesitèbiśògn 'ded fabrichèr di [[bruchèbruchê]] presiôśpresiōś, di [[rêś]], di [[vlû]] e di [[damaschèdamaschê]] p'r i s'gnôr daldl RinasimèintArnasimèint, i purtaràn a śuntèr al tlèra 'dl tlêr ed tesidûratesidùra dimòndi perfesiunamèint tecnològic.

In dal 1733 'l [[Régn Unî|ingléś]] [[John Kay]] al brevèta la [[navèta volànta]], avtomatìś'mavtomatìśem indispensàbil per cla mecaniśasiòun dal tlèrtlêr ch' a'rà da gnîrgnìr.

'L' è dal 1784 l' invensiòun 'ddl [[Edmund Cartwright]] 'd asiunèr al tlèrtlêr cun l'energìa idràvlica (''power loom'').

[[File:Jacquard loom p1040320.jpg|330px|thumb|right|Al sistéma '''jacquard''' a schédi perfurèdi per tèser cui fîl piò intarsièintarsiê]]

In dal 1801 [[Joseph Marie Jacquard]] al brevèta al [[tlèrtlêr jacquard]].

In dal 1813 [[William Horrocks]] al svilùpa al [[tlèrtlêr mecaniśèmecaniśê]]: mèinter che prìma a se psìva catèr soquànti cà in dûadùa cal dòni i tesìven culcol tlèrtlêr, dòp che però i tlèrtlêr mecaniśèmecaniśê i vgnaràṅgnaràṅ urganiśèurganiśê in quantitèquantitê in dal fàbrichi, al setôrsetōr tèsil al dmandarà 'na màsa sèimper piò gròsa 'd man d' ōvra e un póc per vòlta a gnarà diśmìs al tlèrtlêr tradisiunèl edla cà.

* [[tlèrtlêr a curnìśapēś]]

* [[tlèrtlêr a pēśvertichêl]]

* [[tlèrtlêr vertichèloriśontêl]]

* [[tlèrtlêr 'riśontèljacquard]]

* [[tlèrtlêr jacquardmecaniśê]]

* [[urditôrurditōr]]

* [[pèten dal tlèrtlêr]]

* {{it}} [http://www.youtube.com/watch?v=l5oz2Eicn_E/ 'Na lesiòun 'd un côrscōrs 'ded tesidûra a manmàṅ]

[[Categoria:TESSUTO|Tlèr ed tesidûra]]

[[Categoria:TESSITURA|Tlèr ed tesidûra]]

[[Categoria:MACCHINARI PER TESSITURA|Tlèr ed tesidûra]]