Friedrich Nietzsche: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mNessun oggetto della modifica
m giustadèini
Riga 10:
 
[[File:Nietzsche1861.jpg|220px|thumb|left|Al Nietzsche futugrafê a dersèt an]]
[[File:Portrait of Friedrich Nietzsche.jpg|290px|thumb|right|'N artràt 'd aldal Nietzsche in dla só maturitê]]
 
'''Friedrich Wilhelm Nietzsche''' (a s léś ​[ˌfʁiːdʁɪç ˌvɪlɦɛlm ˈniːt͡ʃə]), ([[Röcken]], śvèin a [[Lipsia]], 15 'd utòber 'd al 1844 - [[Weimar]], 25 'd agòst 'd aldal 1900) 'l era stê 'n [[filośofìa|filósuffilóśof]], [[puvesìa|puvéta]], [[mùśica|muśicìsta]] e [[filología|filólug]] [[Germâgna|tudèsc]], cunsiderê unùn di peinsadōr cunteimpuràṅdal noster tèimp piò impurtànt 'd aldal [[XIX sècul]].
 
===Biugrafìa===
Al Nietzsche al nas in na famìja tudèsca 'd pastórun pastōr [[protestantésumprotestantéśum|protestànt]] e só pèder Carl Ludwig, al mórmèinter che lò 'l gh'era ìvacichìn ed sól sinc an, al mór ed na malatìa a la testa che in chi tèimp là la vgnìva ciamèda 'apatìa serebrèla', mo l' avrèv psû anca èser un tumórtumōr in dla tèsta uo anca na degenerasiòun 'din aldal servèl (precedèintpresedèint forsi ereditàriereditê, pervista la malatìa cumpàgna ch' a gh' gnarà anc al Friedrich in dla mèśa etê). Armèśa la famìja sèinsa [[reśdōr]], i sgh'àn trasferìsenda trasferìr-es ed cà a [[Naumburg]], in dùa lò al psìva anc andèr a studièr el clasicitê e la religiòun, la mùśìca e 'l cant in colēģ. Da śóven al scrìv dal puveśìi, al cumpòun di pês muśichèlmuśichêl, e un'n quèlc sàģ cuma ''Destîn e volontê'' e ''Libertê 'dla volontê e destîn''. In dal 1869 al gh' la chèva 'ded dvintèr profesōr ed [[filulugìa clàsica]] a l' universitê [[Svézzra|śvìsra]] 'ded [[Baśiléa]]. In cal mèinter, al taca a léśer al [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauer]], al dvèinta dimòndi amìg 'd aldal [[Richard Wagner|Wagner]] e anca 'd aldal [[storia|stòric]] [[Jacob Burckhardt|Burckhardt]]. La só caréra 'd profesór la n' dura minga dimòndi, perchè al Nietzsche al sèint 'd avér di distùreb nervóś e al dmànda 'd artirèr-es per psér curèr-es méj. Cun mìa tant sòld in saca, mo però al viàśa 'l istès in soquànt post, e dimòndi in [[Itàglia]], in dû 'l finìva p'r andèrandèva a stêr a [[Torino|Turèin]], e però in dal 1888 a gh' vìn nacla gròsa crîś nervóśa ch' la 'l lasarà in balìa 'd se stès per incòri und'ś an, guardê da la mèder Franziska Oehler e da la surèla, l'[[Elisabeth Förster-Nietzsche|Elisabeth]].
 
== Al só pinsér ==
In dal 1872 a ved el stampi al só tratê ''[[Al naser 'd la tragédia]]'' in dû a s cata al só pinsér ed predilesiòun per la vitalitê di [[filòśuf presucràtic]] cuntrapòst a quī vgnû dòp, e difàti, cun al lór primitìṿ spìrit piò [[spìrit diuniśìec|diuniśìec]], irasiunèl e pesimìstic, i avrèven cuntribuî a la creasiòun 'd el tragédi da lò preferìdi 'd al Sofocle e 'dl Eschilo, mèinter che invéci cun la rasiunalitê tachèda a vgnìr fòra cul pinsér 'd al [[Sócret|Sòcrat]], già la tragédia 'd cal tèimp lè edl [[Eurìpid]], l' avrèv tachê a decadér.
 
 
== Al só pinsérpinsēr ==
In dal 1872 a ved el stampi al só tratê ''[[Al naser 'd la tragédia|Al naser dla tragedia]]'' in a s cata al só pinsérpinsēr ed predilesiòun per la vitalitê di [[filòśuf presucràticpresocràtic]] cuntrapòsted còuntra a quī vgnû dòp, e difàti, cunc'n al lór primitìṿ spìrit primitìṿ piò [[spìrit diuniśìec|diuniśìec]], irasiunèlirasionêl e pesimìstic, chilōr i avrèven cuntribuî a la creasiòun 'd eldel tragédi da lò preferìdi 'ddal al Sofocle[[Sòfocle]] e 'dl Eschilo[[Èschilo]], mèinter che invéci cun la rasiunalitê tachèda a vgnìr fòra culc'n al pinsér 'd aldal [[Sócret|Sòcrat]], giàanca la tragédia 'd cal tèimp lè edl [[Eurìpid]], l' avrèv tachê a decadér'ndèr a bàs.
 
[[File:Friedrich Nietzsche drawn by Hans Olde.jpg|190px|thumb|right|'N artràt dal Nietzsche pòc prìma ch' al murìs, disgnê a la fin 'dl Otsèint dal [[Hans Olde]]]]
Line 26 ⟶ 24:
== Ōvri ==
* ''Aus meinem Leben'', 1858 (''Da la mé vìta'')
* ''Über Musik'' (''In sìm' a la mùśica''), 1858
* ''Napoleon III. als Präsident'' (''Napoleòun III cùma Presidèint''), 1862
* ''Fatum und Geschichte'' (''Al destîn e la storia''), 1862
* ''Willensfreiheit und Fatum'' (''Libertê 'dla volontê e destîn''), 1862
* ''Kann der Neidische je wahrhaft glücklich sein?'', 1863
* ''Über Stimmungen'', 1864
* ''Mein Leben'', (''La mé vìta''), 1864
* ''Homer und die klassische Philologie'', (''Omēr e la filologìa clàsica''), 1868
* ''Die Teleologie seit Kant'', (''La teleologìa a partìr dalda 'l Kant''), 1868
* ''Über die Zukunft unserer Bildungsanstalten''
* ''Fünf Vorreden zu fünf ungeschriebenen Büchern'', (''Sìnc prefasiòun per sinc liber mìa scrit'') 1872:
** I ''Über das Pathos der Wahrheit''[http://sources.wikipedia.org/wiki/Über_das_Pathos_der_Wahrheit]
** II ''Gedanken über die Zukunft unserer Bildungsanstalten''
** III ''[[Der griechische Staat]]'', (''Al Stêt grècgrēc'')
** IV ''[[Das Verhältnis der Schopenhauerischen Philosophie zu einer deutschen Cultur]]''
** V ''Homer's Wettkampf''
* ''Die Geburt der Tragödie'', (''[[Al naser 'd la tragédia|Al naser dlatragédia]]''), 1872
* ''Die Philosophie im tragischen Zeitalter der Griechen'', (''La filuśufìa in dl' etê 'dla tragédia di GrècGrēc''), 1870-1873
* ''Über Wahrheit und Lüge im außermoralischen Sinn'', (''[[In sìm' a la veritê e a la buśìa in dal sèins extra-morêl]]''), 1873
* ''Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben'', (''In sìm' a l'utilitê e 'l mêl edla storia per la vìta''), 1874
* ''Unzeitgemäße Betrachtungen'', (''[[Soquànti cunsiderasiòun mìa 'dl incō]]''), 1873 - 1876
* ''Menschliches, Allzumenschliches'', (''[[Umàṅ, trop Umàṅ]]''), 1878
* ''Morgenröte'', (''L' élba ròsa''), 1881
* ''Idyllen aus Messina'', (''[[Ai Idìli 'd Mesìna]]''), 1882
* ''Die fröhliche Wissenschaft'', (''[[La sièinsa cuntèinta]]''), 1882
Line 54 ⟶ 52:
* ''Jenseits von Gut und Böse'', (''[[Ded là dal bèin e dal mèl]]''), 1886
* ''Zur Genealogie der Moral'', (''[[Gignalugìa 'dla morêl]]''), 1887
* ''Der Fall Wagner'', (''[[In sìm'a al'l Wagner]]''), 1888
* ''Götzen-Dämmerung'', (''[[Al caschèr 'd aidai ìdol]])'', 1888
* ''Der Antichrist'', (''[[L'L Anticrìst (saggio)|L'L Anticrìst]]''), 1888
* ''[[Ecce Homo (Nietzsche)|Ecce Homo]]'', (''Ecce Homo. Cum' a se dvèinta quèl ch' a s è''), 1888
* ''[[Nietzsche contra Wagner]]'', (''Nietzsche còuntra Wagner''), 1888
* ''Der Wille zur Macht'', (''[[La v'luntêvuluntê 'd putèinsa (manuscrìt)|La v'luntêvuluntê 'd putèinsa]]''), 1901
 
== Èter prugèt ==
* {{fr}} [https://fr.wikisource.org/wiki/L%E2%80%99Origine_de_la_Trag%C3%A9die ''Al nàser 'dla tragédia'', (1872) in sìm' a fr.Wikisource]
* {{fr}} [https://fr.wikisource.org/wiki/Consid%C3%A9rations_inactuelles El ''cunsiderasiòun mìa 'dl incō'', (1873 - 1876) in sìm' a fr.Wikisource]
 
== Colegamèint estèren ==
* {{de}} [http://www.nietzschesource.org/facsimiles/DFGA/Mp-XII-1a Al manuscrìt 'd ''Al nàser 'dla tragèdia'' in sìm'a al'l sît Nietzsche Source]
 
|sel=1