Séndech: differenze tra le versioni

Secònd l'art. 4655 <ref name=Legge/> ala séndechpōlen l'éèser elèt ina môdséndech dirètj daeletōr i'd sitadèin,ògni fôracmûn ed minoritêla Repóblica ch' l' âbia cumpî deşdôt ân d'etê, cheind stânal intprém dé fisê pr'al cmûnvutasiòun. eDòunca al fàpōl pêrtaèser edelèt dirétséndech dal'd cunséliun comunêlcmûn ânca chî an stà mìa int al cmûn 'stès.

IndInvēci, ind i cmûn cun la'na popolasiòun fîned apió 'd 15.000 abitânt, unîciaschedûn di candidê a la léstacârica died candidêséndech al cunsèlidêv comunêldichiarêr, a dêvl'ât èsered preşentêla âncapreşentasiòun aled nomla ecandidadûra, cugnòml'uniòun dalcun candidêóna ao lapió câricalésti edpreşentêdi séndech.per Ll'éelesiòun numinêdal elètcunséli séndechcomunêl. alL' candidêé ch'dichiarê l'séndech chi utîn al sinquânta pió grândûn nòmerdi edvōt vôtvâlid; inse chêşnisûn eddi candidê l'utîn al sinquânta pió ûn di paritêvōt as va al balutâg fra i dû candidê ch'àn utgnû al pió grând nòmer ed vôt ( in chêş ed n' êtra paritê a vîn elèt al pió ansiân)vōt.

L'art. 51 <ref name=Legge/> al fésa la durêda in cârica dal Sèndech in sîchsînch ân, cme al cunséli comunêl. Chi à 'vû per dû madê la cârica ed séndech an pōl mìa, a la scadèinsa dal secònd mandê, èser elèt subét n' êtra vôlta. St' ûltem lémit l'é stê argumèint ed crética e în stêdi preşentêdi prupôsti ed lèg per tôreltōrel vìa. L'é ânca sucès al chêş che di séndech scadû che, dôp avèir avû la cârica per dû mandê ûn adrê a cl'êter, în stê més cme vîce séndech, in spèta per prèires candidêr ed nōv al j elesiòun dôp.

Secònd l'art. 52<ref name=Legge/>al séndech e la giûnta a scâden da la cârica ind al chêş ch' la vègna apruvêda 'na "musiòun de sfidócia" vutêda per ciamêda da la magiorânsa pió ûn di cunsiliêr presèint. La musiòun la dêv èser mutivêda e sotescréta d' almēno i dû quînt di cunsiliêr (sèinsa cuntêr per còst al sédech). Se la musiòun l'é apruvêda, al cunsèli al scâd e, mèinter a se spèta l'elesiòun dal nōv cunslicunséli e dal nōv séndech, a vîn numinê un cumisâri ch' aghégh vîn dê l'aministrasiòun dal cmûn. L'îtsèsîstès peinsépi (cgnusû cme '' simul stabunt vel simul cadent'') al vîn druvê ind l' artécol dôp al 53, là dóve al prevèd che, in chêschêş 'd impedimèint fés, spustamèint, scadèinsa o môrt dal séndech, la giûnta la scâd e a vîn deşfât al cunséli.

Secònd l'art. 46<ref name=Legge/> al séndech al nômina j elemèint ed la giûnta, traquischétra quisché un vîce séndech, e al pōl in ògni mumèint tōr vìa ûn o pió asesōr, al dêv però dîr perché al cunséli.

Secònd l'art. 50<ref name=Legge/> al séndech l' é l'ôrghen responsâbil ed l'aministrasiòun dal cmûn; al rapreşèinta l'èint; al ciâma e al cuntròla la giûnta , e âncaânch al cunséli comunêl quând an n'é mìa pervést al presidèint dal cunséli; al dirég al funsionamèint di servési e d' j ufési e la fatûra d' j ât ; al fà al funsiòun ch' a gh'în dêdi dal lèg, dal statût e da i regolamèint; al survèlia al cumpimèint dal funsiòun statêli e regionêli dêdi o deleghêdi al cmûn; al fà al j êtri funsiòun dêdi cme avtoritê dal pôst ind al matèri pervésti da specêli dispuşisiòun ed lèg e, in particulêr, al manda fôrafōra al j urdinânsi pusébili e urgînti in chêş ed situasiòun sanitâri grêvi o ed puliséia póblica a carâter scluşivamèint lochêl; al nômina i responsâbil d' j ufési e di servési; al dà e al stabilés j incâregh dirigensiêl e quî ed colaborasiòun dal d'ed fôrafōra; al pruvêd, drêdadrēda a istrusiòun dal cunséli, a la numinêr, indichêr e a mandêr vìa i rapreşentânt dal cmûn in èint, aşièndi e istitusiòun.

Secònd l'art. 98<ref name=Legge/>al séndech al nômina al "segretâri comunêl", che al dipènd in còl ch'al fà da ló, all' lial tôştōş só tra j inscrét in un regéster apôsta. Al segretâri al scâd avtomaticamèint da l'incâregh cun la fîn dal mandê dal séndech ch'al là numinê, fôrafōra ch'an sìa cunfermê dal séndech nōv.

Secònd l'art. 108<ref name=Legge/>al séndech ind i cmûn cun pió ed 15.000 abitânt, dôp ed la delébra ed la giûnta comunêla, al pōl numinêr un "diretōr generêl" al d'ed fôrafōra dal personêl fés e cun un cuntrât a scadèinsa, che al pruvêd a fêr i prupôşit e al mîri stabilîdi da j ôrghen dal gvêren ed l' èint, secònd al j istrusiòun dêdi dal séndech che al survèlia la gestiòun ed lèintl' èint. Al diretōr generêl al pōl èser tôt vìa dal séndech, dôp ed la delébra ed la giûnta comunêla; la durêda dal só incâregh l' an pōl mìa èser pió lòunga ed còla dal mandê dal séndech.

Secònd l'art. 54<ref name=Legge/> al séndech, cme uficêl dal Gvêren, al stà a drêadrē:

*c) a l'andamèint, in matèria ed póblica sicurèsa e 'd pulisìa giudusiâriagiudisiâria, dal funziòun che gh'à fidê la lèg

In pió, secònd l'istès artécol, al séndech, cme uficêl dal Gvêren, al tôştōş, cun ât mutivê e ind al rispèt di prinsépi generêl ed l'urdinamèint giurédich, pruvedimèint pusébil e urgînt cun la mîra 'd anticipêr e eliminêr di perécol grêv che minâcen la sicurèsa di sitadèin; per la fatûra di relatîv ōrdin al pōl dmandêr al perfèt, l'asistèinsa ed la fôrsa póblica. I fundamèint per l'adosiòun de sté pruvidimèint (ciamê ''ordinanze contingibili e urgenti'') în, da 'na pêrt, l'impusibilitê de spustêr in n'êtra dâta l'intervèint, in relasiòun a la ragiunèvel previsiòun 'd un dân ch' l' é in vôlta (urgînsa) e, da ch' l' êtra pêrt, l'impusibilitê ed pruvêder cun i mèz nurmêl zibî dal lèg (pusibilitê).

Al séndech, al dêv però préma dîrel al prefèt, al pōl deleghêr l'eşercési dal funsiòun 'd uficêl dal Gvêren, mēno ed fêr al j urdinânsi pusébili e urgînti, al presidèint dal cusèli circoscrisionêl; dóve în mìa stêdi costituî al CiorcoscrisiòunCircoscrisiòun, al séndech al pōl dêr la dèlega a un cunsiliêr comunêl per l'eşercési dal funsiòun ind i quartêr e int al frasiòun (còl ch' al vîn ciamê ''proséndech'')

Secònd l'art. 1 dal R.D. 733/1931 (Tèst ònich dal lèg ed póblica sicurèsa) al séndech l'é l'autoritê lochêla ed póblica sicurèsa, ind i cmûn dóve agh'gh mânca al câp ufèsi ed póblica sicurèsa dal pôst.

Ind l'eşercési dal só funsiòun al séndech al tōş di pruvedimèint aministratîv, ed sôlit in fōrma 'd "urdinânsa" o "decrêt". Va però arcurdê che, in virtó dal prinsépi ed la separasiòun tr'al funsiòun polétich-aministratîv e 'd gestiòun, i pruvedimèint dal séndech, cme quî d' j'êter ôrghen pelétich, an pōlen mìa invâder l'âmbiĵt dal funsiòun ed gestiòun, riservêdi a i dirigînt ( o, ind i cmûn pió céch, a i funsiònâri che a n'in fân al funsiòun), fôrafōra che i chêş prevést da la lèg. Per l'istès mutîv, al séndech an pōl mìa pió fêr di cuntrât pr' al cmûn (mèinter al pōl fêr j acôrd ed prugrâma, perché în ât ed natûra polètica).

Pôst che, secònd l'art. 23<ref name=Legge/>, la sitê grandiōşa la quésta al funsiòun ed pruvîncia, al séndech ed 'na sitê grandiōşa al duvré mucêr al funsiòun ed séndech e 'd presidèint ed pruvîncia, fôrafōra còli che al statût l'à dê mandê a j urganîşem ed decentramèint , a prutesiòun ed l'identitê dal comunitê uriginâri dal pôst.

Cun al pusès napoleônich l'é stê més só in Itâlia un sistêma 'd urganişasiòun d'avtoritê lochêla ed grêd a pirâmda, cumpâgn a còl francèiş: al teritôri l'êra divîş in dipartimèint, distrét, cantòun (sōl prp'r al j elesiòun) e cmûn. Al dipartimèint al gh'îva al cmând un perfèt, numinê dal minéster ed l'intêren, al distrèt un sòt perfète al cmûn al séndech, ch' l' êraēra a l'istès tèimp câp ed l'èint e deleghê dal Gvêren. Cun la caschêda ed Napoleòun e la restaurasiòun ed j urdinamèint munârchich che gh' êrenēren préma, al nōv sistêma 'd urganişasiòun aministratîva l'é stê generalmèint mantgnû perché a sêra vést ch' al funsionêva. AcvséAcsé l'à fât ânca al Règn ed Sardègna, dôp al só lèg în stêdi şlarghêdi in tót al teritôri nasionêl cun la lèg dal 20 ed [[mêrs]] 1865, n. 2248, cun la zûnta dal ducumèint A. Secònd sté lèg al teritôri dal stêt l'êraēra divîş in pruvînci cun a câp al perfèt, circundâri cun a câp al sòt perfèt e cmûn cun a câp al séndech ch'al mantgnîva la dòpia natûra ed rapreşentânt ed la comunitê e 'd ôrghen dal Stêt. A l'inési al séndech l'êra numinê cun un decrêt dal rè e al duvîva èser siēlt tra i cunsiliêr comunêl. Sōl int al 1889 l'é stêda mésa só l'elesiòun da pèrt dal cunséli comunêl, tra i sôsō elemèint; la durêda dal mandê l'êra ed 4 ân, cun la pusibilitê d'èser elet ed nōv. Cun l'arîv dal fâsio, j ôrghen democrâtich comunêl în stê şcanslê e ind i sôsō pôst în stê més 'd j ôrghen numinê dal Gvêren. Da préma al Cmûn ed [[Råmma|Ròma]] l'é stê cambiê in "Governaturê" (R.D.L. 28 otòber 1925, n. 1949); dôp l'é stêda mésa só la fugûra dal podestê, a l'inési ind i cmûn cun mēno ed 5.000 abitânt (Lèg 4 [[fervêr]] 1926, n. 237) e pó in tōttót chiêter (R.D.L. 3 settembre 1926, n. 1910). Sté lègilèg ed rifōrma, andêdi pó a finîr int al Tèst ònich ed la lèg comunêla e pruvincêla dal 1934, a sègnen al cuntōren 'd un sistêma dóve tótitót al funsiòun che préma a tuchêven al séndech, a la giûnta e al cunséli comunêl êrenōren dêdi a un ònichi ôrghen, al "podestê", numinê cun decrêt dal rè per sînch ân mó ch'al prîva èser tôt vìa in ògni mumèint. Al popdestê l'êra ajutê da 'na "cunsûlta comunêla", cun almēno 6 "cunsultōr" numinê dal perfèt ( o, ind al sitê grândi, dal minéster ed j intêren), cun funsiòun consultîvi só soquânti matèri sgnêdi da la lèg e só tóti al j êtri quistiòun che al podestê l'avés pinsê ed fêr vèder a la cunsûlta. Ind i cmûn cun pió ed 5.000 abitânt al podestê al prîva èser ajutê da ûn o pió "vîce-podestê" (secònd che la popolasiòun la fós o mēno pió ed 100.000 abitânt), numinê dal minéster ed j intêren. La sitê ed [[Råmma|Ròma]] la gh' avîvaîva un ordinamèint diferèint, perché al'l funsiòun municipêli êrenēren dêdi a un "gvernadōr", a 'gh dêva 'n mân un "vîce gvernadōr" e ajutê da 'na "cunsûlta", fâta ed 12 "consultōr", tót numinê cun decrêt dal rè. In sègvit a la caschêda dal fâsio, l'aministrasiòun pruvişōria di cmû l'é stêda regolêda cun al R.D.L. 4 [[avrîl]] 1944, n. 11, ch' l' à dê, fîn a l'arnōv dal sistêma dal j elesiòun, a un séndech e a 'na giûnta, numinê dal perfét. Al sistêma dal j elesiòun l'é stê arnuvê cun al D.L.L. 7 znêr1946[[znêr]] 1946, n. 1. Cun al lèg 8 [[zógn]] 1990, n. 142, la prmapréma règola d' j èint teritoriêl dôp la fundasiòun ed la Repóblica, în stê zuntê un nōv èint, la sitê grandiōşa, e la figûra dal só séndech. Cun la lèg 25 [[mêrs]] 1993, n. 81 a vîn zuntê l'elesiòun dirèta dal séndech e, unî, la nômina di cumpunèint ed la giûnta da pêrt ed l'istès, mèinter préma tânt al séndech quânt la giûnta êrenēren elèt dal cunséli comunêl. A cla manêra che la fōrma ed gvêren dal cmûn, préma alla s' arfêva al mudèl parlamentêr, la vîn aşvineda al mudèl presidensiêl. L'itèsa lèg l'avîvaîva fisê a quâtrquât'r ân la durêda dal mandê dal séndech (art.2), dôp purtê a sînch (art. 51<ref name=Legge/>)