|
'''Friedrich Wilhelm Nietzsche''' (a s léś [ˌfʁiːdʁɪç ˌvɪlɦɛlm ˈniːt͡ʃə]), ([[Röcken]], śvèin a [[Lipsia]], 15 'd utòber 'd al 1844 - [[Weimar]], 25 'd agòst 'd al 1900) 'l era stê 'n [[filośofìa|filósuf]], [[puvesìa|puvéta]], [[mùśica|muśicìsta]] e [[filología|filólug]] [[Germâgna|tudèsc]], cunsiderê un di peinsadōr cunteimpuràṅ piò impurtànt 'd al [[XIX sècul]].
===Biugrafìa===
Al Nietzsche al nas in na famìja tudèsca 'd pastór [[protestantésum|protestànt]] e só pèderpèd'r al mór che lò 'l gh' ìva sól sinc an, ed na malatìa 'dla testa che in chi tèimp là i ciamèven 'apatìa serebrèla', mo l' avrèv psû èser un tumór in dla tèsta u anca na degenerasiòun 'd al servèl (precedèint forsi ereditàri per la malatìa cumpàgna ch' ala turàgh' alvgnarà a 'l Friedrich in dla mèśa etê). Armèśa la famìja sèinsa [[reśdōr]], i s trasferìsen ed cà a [[Naumburg]], in dùa lò al psìva andèr a studièr el clasicitê e la religiòun, la mùśìca e 'l cant. Da śóven al scrìv dal puveśìi, al cumpòun di pès muśichèl, e un quèlc sàģ cuma ''Destîn e volontê'' e ''Libertê 'dla volontê e destîn''. In dal 1869 al gh' la chèva 'd dvintèr profesōr ed [[filologìafilulugìa clàsica]] a l' universitê 'd [[Baśiléa]]. In cal mèinter, al taca a léśer al [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauer]], al dvèinta dimòndi amìg 'd al [[Richard Wagner|Wagner]] e anca 'd al [[storia|stòric]] [[Jacob Burckhardt|Burckhardt]]. InLa dalsó 1872caréra a'd vedprufesór ella stampin' ladura sóminga dimòndi, perchè al Nietzsche al sèint ''Ald nàseravér di distùreb nervóś e al dmànda 'dlad artirèr-es per psér curèr-es méj. Cun mìa tant sòld, mo però tregèdia''l viàśa in soquànt post e dimòndi in [[Itàglia]], in dû, dòpa che[[Torino|Turèin]], 'dlain filulugìadal clàsica,1888 a sgh' catavìn unna sógròsa pinsércrîś innervóśa sìmch' a la só'l lasarà in balìa 'd se predilesiòunstès per laincòri vitalitêund'ś dian, filòśufguardê presocràticda la surèla, [[Elisabeth Förster-Nietzsche|Elisabeth]].
== Al só pinsér ==
In dal 1872 a ved el stampi ''[[Al nàser 'dla tregèdia in dla mùśica, u elenìsem e pesimìsem|Al nàser 'dla tregèdia]]'' in dû, dòp che 'dla filulugìa clàsica, a s cata un só pinsér in sìm' a la só predilesiòun per la vitalitê di filòśuf presocràtic in cuntrapuśisiòun cun quī vgnû dòp.
|
