Parpàja: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mNessun oggetto della modifica
Nessun oggetto della modifica
Riga 9:
{{dialortCass | dial=Miranduléś |cass=MUD}}
 
[[File:Tagpfauenaugen1.jpg|330px370px|thumb|left|Dū parpàj pugiàdi su 'n fiōr]]
[[File:Emperor_Gum_Moth.jpg|160px|thumb|right|Na Faléna, parpaja nutùrna]]
 
Riga 21:
== Al cicclo ad vita ==
 
[[File:Ariadne_merione_egg_sec.jpg|120px|thumb|right|ÓvÓṿ ad ''[[Ariadne merione]]'']]
[[File:Craesus_septentrionalis.jpg|120px|thumb|right|Rughi ch'i en drèe a magnar na foja]]
[[File:Fifthinstarwingdisk.png|120px|thumb|right|Pupa ad ''[[Junonia coenia]]'']]
 
QuatarLa ivita endna iparpàja stadila principais addivìd vitain adquàtar nastadi parpajaprinsipài: óvóṿ, ruga, pupa e adultadùlt.
* '''ÓvÓṿ''': SubitSubìt prima dla sćiuśa ch'ln óvóṿ al dventataca scura vèrar-'s, eal dvènta scûr. Guardànd-'l ad fóra a s pol vedarpōl dentarvédar la ruga śovnaśóvna mov'r-as ad dèntar.<br/>DaChi prima la tajataca a 'l inìsi a tajàr na sortasòrta ad "querćquèrć" sirculara fórma 'd sērć in dal rivestimentrivestimènt rigiddûr ad 'l óvóṿ, pò la s cuciacùcia fóra cunfaghénd daldi cuntursioṅmuimènt dalda tut al bandi c'n al corp.<br/>QuestaQuést chè 'l' è unaòṅ daldi faśimumènt in dudua la parpajaparpàja l'è piò a risć. Na voltavòlta gnudavgnuda fóra, generalmentin gènar la ruga la magna al gus vodvōd d'l óvóṿ e la tośtōś al nutrimentnutrimènt utilbòṅ apar scamparscampàr in finfiṅ ala mument'l mumènt in du la gh la cava a catarcatàr na piantapiànta in du ospitavìvar.
* '''Ruga''': la ruga la sarnissarnìs un gamb adatadàt e la fa un cusineṅcusèṅ ad sedasēda in du la s taca cun la coa,cóa. In séguit la fisadróa na "singia"sìngia adfata materialda medeśum ch'lacun sdal famateriàl pasarcumpàgn 'dpar intorantacàr-as eméj anc parchè ch'la stàs tacadala al suportpasàr dattut dal'd gambintóran. La pelapèla dla ruga la s vèra lung la vita e la pupa la taca a gnirvgnir fóra. Na serie ad cunturciment i cuciaṅ la pela dla ruga vers la coa p'r esar bandunada e la pupa l'asum la sò forma stabilment.
* '''Pupa''': Subit prima dal sparpajament, al culor dla parpaja adulta al dventa vagament viśibil. Al rivestiment dla pupa al s vèra e la parpaja la taca faticośament a gnir fóra.<br/>Quand l'è gnuda fóra tuta, la pansa dla parpaja la pruduś un liquid dit [[meconi]] ch'al cunteṅ i prudot ad scart ch'i s eṅ muciàa durant al stadi pupal.<br/>Dop la sćiuśa, la parpaja la stà cun gl'ali pigadi e la i espand pumpand emolinfa in dal nervaduri alari. 'L è dimondi impurtant che gl'ali d'l inset i s espandan suficentement in presia prima 'd indurir-as senò i rimarev defurmadi in manèra permanent.
* '''Adult''': La parpaja cumpletament svilupada la gh'à na vita totalment difarenta da quela dla ruga: mentar questa chè la s nutris ad foji par cresar, la parpaja la pasa al temp titand al netar da i fiór. Al sò ubietiv final 'l è quel 'd asicurar la riprodusioṅ.
 
Muvénd al sò còrp da tut al bandi, la bèstia la cùcia la pèla in fónd vèrs la cóa parchp la gh sarvìs piò. Dòp èsar-'s-an dasfàda, la pupa la gh'à finalmènt 'l aspèt dla pupa.
Generalment la vita dla parpaja l'è dimondi curta, la va da qualc gioran a na stmana o du e, sol pochi volti, la scampa un meś.
* '''Pupa''': SubitSubìt prima dal sparpajamentsparpajamènt, al culorculōr dla parpajaparpàja adultaadùlta al dventapōl vagamentèsar viśibilvdû in na quàlc manéra anc ad fóra. Al rivestimentrivestimènt dla pupa al s vèra e la parpajaparpàja la taca faticośamenta fadìga a gnirvgnir fóra.<br/>QuandQuànd l'è gnudavgnuda fóra tuta, la pansa dla parpajaparpàja la pruduś un'n liquidlìquid ditciamâ [[meconi]] ch'al cunteṅgh'à dènt'r i prudotprudót adda scartscartàr ch'i s eṅ muciàamuciâ durantdurànt al stadi pupalpupàl.<br/>DopDòp la sćiuśa, la parpajaparpàja la stà cun gl'ali pigadipigàdi e la i espandvèra pumpand emolinfaemolìnfa in dal nervadurinervadùri alarich'la gh'à in di ali. 'L è dimondidimóndi impurtantimpurtànt che gl'ali d'l insetinsèt i s espandanvèran suficentementdal tut e in presiaprésia prima ch'di indurir-asdvèntan senòdûri io rimarevsinò defurmadia ini armagnarévan dasfurmàdi manèrapar permanentsèmpar.
Ad esempi, la "Vanesa io", o Oć ad pavoṅ (''[[Inachis io]]''), la pasa 'l [[invèran|Invèr'n]] a punsàr prima ad far anc sinc-sènt óv par volta a 'l inisi 'd [[primavéra]], quindi la gh la cava a scampar par du stagioṅ.
* '''Adùlt''': La parpàja svilupàda la gh'à na vita dal tut difarénta da qvéla dla ruga: méntar quésta chè la s cata 'l sò magnàr da 'l fój par crésar, la parpàja la pasa 'l tèmp titànd al nètar da i fiōr. Al sò ubietìṿ da lè a quànd la mōr 'l è qvéla ad far di fiōi.
 
GeneralmentIn gènar la vita dla parpajaparpàja l'è dimondidimóndi curta, la va da qualcquàlc giorangiōran a na stmana o du e, solsōl na pochiquàlc voltivòlta, la scampa un meśméś.
La parpaja più granda ch'a gh sia l'è la ''[[Ornithoptera alexandrae]]'' o parpaja dla regina Alesandra ch'la pol rivar ad aver di ali ad 31cm, na lunghesa 'd 8cm e un peś ad 12 gram.
AdPar esempidir-'n una, la "Vanesa io", o ''Oć ad pavoṅPavòṅ'' (''[[Inachis io]]''), la pasa 'l [[invèran|Invèr'n]] a punsàr prima ad far anc sinc-sènt óvóṿ par voltavòlta a 'l inisiinìsi 'd [[primavéra]], quindie pò la gh la cava a scamparscampàr par du stagioṅstagiòṅ.
 
La parpajaparpàja più granda ch'a sa gh sia l'è la ''[[Ornithoptera alexandrae]]'' o parpajaparpàja dla reginaregìna AlesandraLisàndra ch'la polpōl rivarrivàr ada aver'vér di ali ad 31cmtrént'òṅ cm, na lunghesalunghésa 'd 8cmòt cm e un peś ad 12dódas gram.
 
|sel=1