Parpàja: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m Tuta da mét'r a pòst
mNessun oggetto della modifica
Riga 1:
{{Metacaixa
{{Variant|MUD}}
|id=0
[[File:Mirandules.png|130px|thumb|right|Articul in Miranduleś]]
|color=
[[File:Tagpfauenaugen1.jpg|320px|thumb|right|Du parpaji pugiadi su 'n fior]]
|bt1=Miranduléś
|bticona1=[[File:Mirandola-stemma.gif|16px]]
|ps1=
__NOTOC__
 
{{dialortCass | dial=Miranduléś |cass=MUD}}
La '''parpaja''' ('''farfalla''' in [[italiàn]]) l'è 'n inset che, cum al faleni, al fa part ad 'l ordan di [[Lepidoteri]].
 
[[File:Tagpfauenaugen1.jpg|320px330px|thumb|rightleft|Du parpajiparpàj pugiadipugiàdi su 'n fiorfiōr]]
La distinsioṅ fra parpaji e faleni la n rispond minga a na clasificasioṅ sientifica e tasunomica ma la daśven da l'uś ad tut i dè. Generalment al parpaji i gh'anan di abitudini diurni e di anteni clavadi (a difarensa ad queli dal faleni ch'i en da spes patnadi o a forma ad fil) e i seran gl'ali a libar in puśisioṅ ad ripoś.
[[File:Emperor_Gum_Moth.jpg|180px160px|thumb|leftright|Na Falena ch'l'è naFaléna, parpaja nuturnanutùrna]]
 
 
La '''parpajaparpàja''' ('''farfalla''' in [[italiàn]]) l'è 'n insetinsèt che, cum al falenifaléni, al fa part ad 'l ordanórdan di [[Lepidoteri]].
 
La distinsioṅ fra parpàj e faléni la n gh'à minga di mutìṿ sientìfic ma la daśvèṅ da l'uś ad tut i dè. In gènar al parpàj i faṅ al sò ròbi ad dè.
 
Al sò anténi i èṅ bòni ad far-as sù a difarénsa ad qvéli dal faléni ch'i èṅ da spés a [[Pèten|pètan]] o a fórma ad fìi. Quànd i pònsan, al parpàj i sèran gl'ali a lìbar.
 
== Al cicclo vitalad vita ==
 
[[File:Ariadne_merione_egg_sec.jpg|120px|thumb|leftright|Óv ad ''[[Ariadne merione]]'']]
[[File:Craesus_septentrionalis.jpg|120px|thumb|leftright|Rughi ch'i en drèe a magnar na foja]]
[[File:Fifthinstarwingdisk.png|120px|thumb|leftright|Pupa ad ''[[Junonia coenia]]'']]
 
== Al cicclo vital ==
Quatar i en i stadi principai ad vita ad na parpaja: óv, ruga, pupa e adult.
[[File:Ariadne_merione_egg_sec.jpg|120px|thumb|left|Óv ad ''[[Ariadne merione]]'']]
* '''Óv''': Subit prima dla sćiuśa 'l óv al dventa scur, e a s pol vedar dentar la ruga śovna mov'r-as.<br/>Da prima la taja na sorta ad "querć" sircular in dal rivestiment rigid ad 'l óv, pò la s cucia fóra cun dal cuntursioṅ dal corp.<br/>Questa chè l'è una dal faśi in du la parpaja l'è piò a risć. Na volta gnuda fóra, generalment la ruga la magna al gus vod d'l óv e la toś al nutriment util a scampar in fin al mument in du la gh la cava a catar na pianta ospita.
[[File:Craesus_septentrionalis.jpg|120px|thumb|left|Rughi ch'i en drèe a magnar na foja]]
* '''Ruga''': la ruga la sarnis un gamb adat e la fa un cusineṅ ad seda in du la taca la coa, pò la fisa na "singia" ad material medeśum ch'la s fa pasar 'd intoran e ch'la stà tacada al suport dat dal gamb. La pela dla ruga la s vèra lung la vita e la pupa la taca a gnir fóra. Na serie ad cunturciment i cuciaṅ la pela dla ruga vers la coa p'r esar bandunada e la pupa l'asum la sò forma stabilment.
[[File:Fifthinstarwingdisk.png|120px|thumb|left|Pupa ad ''[[Junonia coenia]]'']]
* '''Pupa''': Subit prima dal sparpajament, al culor dla parpaja adulta al dventa vagament viśibil. Al rivestiment dla pupa al s vèra e la parpaja la taca faticośament a gnir fóra.<br/>Quand l'è gnuda fóra tuta, la pansa dla parpaja la pruduś un liquid dit [[meconi]] ch'al cunteṅ i prudot ad scart ch'i s eṅ muciàa durant al stadi pupal.<br/>Dop la sćiuśa, la parpaja la stà cun gl'ali pigadi e la i espand pumpand emolinfa in dal nervaduri alari. 'L è dimondi impurtant che gl'ali d'l inset i s espandan suficentement in presia prima 'd indurir-as senò i rimarev defurmadi in manèra permanent.
[[File:Inachis_io-02_(xndr).jpg|120px|thumb|left|Na parpaja adulta]]
* '''Adult''': La parpaja cumpletament svilupada la gh'à na vita totalment difarenta da quela dla ruga: mentar questa chè la s nutris ad foji par cresar, la parpaja la pasa al temp titand al netar da i fiór. Al sò ubietiv final 'l è quel 'd asicurar la riprodusioṅ.
 
[[File:Iphiclides podalirius.jpg|260px|thumb|right|La parpaja ''[[Iphiclides podalirius]]'']]
 
[[File:Emperor_Gum_Moth.jpg|180px|thumb|left|Na Falena ch'l'è na parpaja nuturna]]
 
 
Generalment la vita dla parpaja l'è dimondi curta, la va da qualc gioran a na stmana o du e, sol pochi volti, la scampa un meś.
Ad esempi, la "Vanesa io", o Oć ad pavoṅ (''[[Inachis io]]''), la pasa 'l [[invèran|Invèr'n]] a punsàr prima ad far anc sinc-sènt óv par volta a 'l inisi 'd [[primavéra]], quindi la gh la cava a scampar par du stagioṅ.
 
 
La parpaja più granda ch'a gh sia l'è la ''[[Ornithoptera alexandrae]]'' o parpaja dla regina Alesandra ch'la pol rivar ad aver di ali ad 31cm, na lunghesa 'd 8cm e un peś ad 12 gram.
 
|sel=1
{{BESTIE EMILIANE}}
}}
 
{{BESTIE EMILIANE}}
[[af:Skoenlapper]]
[[ar:فراشة]]
[[ast:Pumarina]]
[[ay:Pilpintu]]
[[bar:Waifåita]]
[[bat-smg:Petelėškė]]
[[ca:Papallona]]
[[chr:ᎧᎹᎹ]]
[[cy:Glöyn byw]]
[[da:Sommerfugl]]
[[el:Πεταλούδα]]
[[en:Butterfly]]
[[eu:Tximeleta]]
[[fr:Rhopalocères]]
[[gd:Dealan-dè]]
[[gl:Bolboreta]]
[[ha:Malan bod'e ido]]
[[hak:Ya̍k-é]]
[[hi:तितली]]
[[hif:Titli]]
[[ia:Papilion]]
[[is:Fiðrildi]]
[[iu:ᑕᕐᕋᓕᑭᑖᖅ/tarralikitaaq]]
[[ja:チョウ]]
[[ko:나비]]
[[la:Papilio]]
[[lt:Drugiai]]
[[ms:Rama-rama]]
[[nah:Pāpalōtl]]
[[nl:Vlinders]]
[[no:Rhopalocera]]
[[nv:K'aalógi]]
[[os:Гæлæбу]]
[[pam:Talubang]]
[[pl:Motyle dzienne]]
[[pt:Borboleta]]
[[simple:Butterfly]]
[[sl:Dnevni metulji]]
[[su:Kukupu]]
[[sv:Dagfjärilar]]
[[ta:பட்டாம்பூச்சி]]
[[te:సీతాకోకచిలుక]]
[[th:ผีเสื้อ]]
[[tl:Paru-paro]]
[[ur:تتلی]]
[[vi:Bướm ngày]]
[[wa:Påwion]]
[[war:Alibangbang]]
[[zh:蝴蝶]]
[[zh-min-nan:Ô͘-tia̍p]]