Gatâtich: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m Fât dal curesiòun
m Zuntê fôto e fât êtri curesiòun
Riga 2:
{{SCHEDA COMUNE
|COMUNE={{MSG|Gattatico|ARZ=Gatâtich}}
<!--|IMMAGINE=Gattatico.jpg
|DIDASCALIA=Tòra dal campâni ed Predşèl (cèinter dal Cmûn)
|DIDASCALIA=-->
|PROVINCIA={{MSG|di Reggio nell'Emilia|ARZ=[[pruvîncia ed Rèz|ed Rèz]]}}
|CARTINA=REGGIO
Riga 21:
|1931|5714|1936|5869|1951|5765|1961|5082|1971|4465|1981|4566|1991|4835|2001|5389|2007|5625|2009|5779}}
}}
'''Gatâtich''' ('''Gattatico''' in [[italiân]]) l'é un cmûn ed 5.779 abitânt ed la [[pruvîncia ed Rèz]] l'è tra mezdé e sîra e a cîrca 23 chilômeter dal cèinter ed [[Rèz]].
 
 
Riga 34:
===Tannetum===
Mó tóta la stôria antîga dal cmûn la partés da la fantâstica ''Tannetum'' o dmèj da ûn di dû bōregh ed la sitê rumâna: Tanêto e Sânta Eulalia (incō [[Sânt'Ilâri]]); ânca se l'òm al gh'ēra, in sté zôni, dimòndi préma. In sém a l'urégin ed ''Tannetum'' a gh'è la teoréia ed soquânt studiōṣ ed l'època ertósca, tra quî Ribezzo, Schulze e Trombetti, che l'unésen al dío Thann o Tannias, e còla, da pôch preṣentêda da Serra, ch' al gniré da un nòm gâlich, che al sré stê un bôsch sâcher ed quêrsi, che al lègn, réch ed tanèin, l'ēra druvê per curêr dal malatèi e per la cûnsa dal pèli. Atâch a Tanêto a gh'è un'impurtânta zôna ed rèst antîgh, dōve é stê catê di rèst ed 'n' etê ch' la va da i prém tèimp ed l'etê ed la prêda a la fîn dal peréiod Antîgh, cme al simitèri dal Furnêṣ ed Sânt'Ilâri, a mezanôt de sté zôna a s'è catê un pôst dōve in tèimp indrê a gh'è stê d' j etrósch e a st' època a s'arfân i tânt rèst pió impurtânt. Int al V sècol p.C. ind al capîr i prém segnêl che la civiltê etrósca l'êra drê andêr zò, i ''Celti'' (Gâl ed la tribó di ''Boi''), àn cumincê a smercêres, mìa sèinsa 'd fêres la guèra cun viulèinsa, cun la popolasiòun ed cultûra etrósca. Ân cucê indrê cme ''bârber'' i Celti che deṣgnîven da d'ed là dal j Êlpi, àn fundê di nōv cèinter e àn rinfursê i vilâg etrósch ch' a gh'ēren bèle, tra quisché al chêṣ ed [[Bresèl]] e fôrsi ânca Tannetum. Int al 268 p.C. i rumân, cun la fundasiòun ed ''Ariminum'' ([[Rèmin]] dal dé d'incō), àn cumincê, sgnêda da viulèint scûnter cun la popolasiòun cêltica che gh'è stêven da quêṣi dû sècol , còla ch' la srà l 'ocupasiòun ed la [[Pianûra Padâna]]. Int al 218 p.C. a gh'è stê, a tâch a ''Tannetum'', ûn di scûnter pió cgnusû e impurtânt ed la cunquésta fr'al Pretōr Lucio Manlio, ajutê da i ''Cenomani'' ed Bresèl, e i ''Boi'' arblê. Cîrca trî sècol dôp ''Tannetum'' la vîn numinêda cme òna dal 22 sitê ed la ''Regio Octavia'', presapôch l' [[Emélia-Rumâgna]] dal dé d'incō, dōve l'imperadōr Avgósto l'à divîṣ l'Itâlia. Int al III sècol dôp Crést sèmbra che al strêdi, ch' unîven i pôst luntân, âbien cumincê a spustêres vêrs al sitê atâch ed [[Pèrma]] e [[Rèz]], cun la cunseguèinsa che ''Tannetum'' la pêrd còla ch' l' è stêda la só impurtânsa ind la stôria ch' l' ēra dêda sōl dal fât ch'l' ēra in un pûnt stratègich pr' i colegamèint dal setentriòun ed la Peníṣola sìa al só intêren che vêrs la Ligória per còst, bèle préma ed la só viulèinta ruvîna, l'îva cumincê un lèint andêr zò. As cgnòs bèin pôch ed la ruvîna ed ''Tannetumm''; al nutési ed la pêrt ed la stôria da la fîn ed l'Antichitê al Bâs Medioēv în schêrsi e a pès e pcòun. Prubabilmèint la sitê l'è andêda a drē a còl ch' l' è stê al lèint regrès ed l'Impêr Rumân. Dôp un cûrt peréiod ed règn Gôtich în gnû dôp d' j ân ed cunfuṣiòun e scuriasêdi barbârichi, fîn a l'arîv di Longobêrd e da l'inési dal lōr règn. L'è in sté mumuèint che s'unés la vicènda, trâgica, ed la ruvîna ed ''Tannetum''. L'ûltma citasiòun stôrica la pêrla ed còl ch' è capitê in cl' època pôch préma dal fât.
 
===La grôsa batâlia dal 218 p.C.===
Ind la premavèira dal 218 préma ed Crést é stê fât la batâlia tra i Rumân e i Galli Boi, la facènda l'è arcurdêda ind al j ôvri di studiōṣ de stôria Polibio e Tito Livio. Prufitând ed l' atâch 'd Annibale a l'Itâlia (inési ed la Secònda Guèra Pónica), i Gâl Boi da pôch més sòta, a s'în arblê a [[Råmma|Ròma]] e àn asaltê i magistrê rumân che prôpria in cól peréiod êrenēren a drêdrē fêr la centuriasiòun di teritôri ed Piaṣèinsa e Cremòuna (colôni che êrenēren stêdi fundêdi ind al 'stès 218). I magistrê, ch' în stê ciapê ed surprèiṣa da la rivulusiòun, guidê dal vèc còusolcòunsol Caio Lutezio àn catê scâmp ind la pió sicûra [[Mòdna]]. Mó, i Boi, che s'êrenēren aleê cun al j êtri tribōtribó di gâlichigâl padânipadân e cun Annibale, àn ciapê d'asèdi la sitê e a gh' l' àn cavêda a ciapêr perṣunêr i cmandânt rumân dôp avèiavèir fât fînta ed tratêr la pêṣ. Al pretōr Lucio Manlio, che a's catêva ind la PdâniaPadânia a câp ed la Quêrta Legiòun, l'è stê invujê a dêregh 'na mân. I Gâl, che i vinsîva nisûn in d' j atâch ed surprèiṣa, j àn asaltê a l'impuvîṣ, ind la fésa furèsta pantanōṣa ch' la quacêva al zôni, l'eṣêrcit rumân in mêrcia 'd aṣvinamèint. L'è stêda 'na batâlia cun môrt e frî e i rumân, pôch preparê al cumbatimèint ind al stréch (la lōr straordinâria urganiṣasiòun stratègica e militêra la funsionêva sōl in camp avêrt), gh'àn avû dimondi môrt: pió ed mèl òm. I suldê rumân, mêl ridòt , s' în ritirê e în stê custrét a serchêr scâmp int al presédi ed ''Tannetum'' (Polibio III, 40) dōvedōv' în gnû circundê e asediê da i Boi. I rifurnimèint a prîven rivêr sōl lòunghlòngh al fiòm Èinsa da i Gâl Cenomani, aleê di Rumân, acampê a Brixellum (Bresèl), sti rifurnimèint àn permés a j asediê ed reṣestér. Ròma gnûda a cgnusèinsa ed la nutésia dal fât, l'à inviê in ajót ed Lucio Manlio 'na legiòun rumâna e sincméla suldê aleê: trópi bèle destinêdi a Publio Cornelio Scipione ch ' al duvîva partîr per Marsélia a fermêr Annibale préma ch 'al pasésa al j Êlpi. Al trópi in socōrs, cmandêdi dal pretôr CiaioCaio Attilio, în rivêdi dèinter Tannetum sèinsa cumbâter, perché, i Gâl, per la paûra ed la reasiòun rumâna, ind al fratèimp a s'êren ritirê. Tito Livio l'à scrét che, sèdeṣ ân dôp, al còunsol Caio Servilio a gh' l' à cavêda a liberêr só pêder ch' l' êraēra stê fât perṣunêr insèm a C. Lutezio, ''ad vicum Tannetum'', oséja atâch al vilâg ed Tannetum. Tannetum l'è stê dòunca ûn di prém cèinter abitê ed la regiòun a 'd aleêres cun Ròma e a sustgnîr la cunquésta, gnûda dôp, ed tóta la Padânia. Tannetum l'è dvintêda ''municipium''. Al statût municipêl al gnîva dê ai cèinter nasû préma di rumân in sègn ed rispèt per la lōr tradisiòn d'indipendèinsa.
 
==Al Musèo Cervi==
 
Al Musèo l'è 'na lêrga cà da cuntadèin ch' l' è, insém a i Câmp Ròs, un sît ed cîrca 16 èter ind al mèz ed la [[Pianûra Padâna]]. Ind al muséo a gh'è di documèint e testimuniânsi divêrsi lighêdi a la vicènda stôrica di Sèt fradê, a la [[Reṣistèinsa]], a la cultûra cuntadèina, més insèm ind la cà dōve i Cervi în rivê int al 1934. L'idèja 'd un miusèomusèo ed la Reṣistèinsa e 'd la stôria dal muvimèint cuntadèin l'êraēra bèle preṣèint int ij ân '60 quânquând Alcide Cervi, pêder di sèt fradê fuṣile da i fasésta per rapreṣâlia a la [[matèina (pêrt dal giōren)|matèina]] dal 28 dicèmber 1943, al decidîva ed dêr al Cmûn ed gatâtichGatâtich e a la [[ pruvîncia ed Rèz]] la colesiòun di ricôrd e dal testimuniânsi dal sacrifèsi di fiôl. Int al muséo în colesionê in pió atrès relatîv al lavōr e a la véta ed 'na famèja ed cuntadèin ind la préma metê dal XX sècol. Al muséo l'è còl ch' al dà al j idèj 'd un fés calendâri ed riuniòun, mòstri e ativitê culturêli, a gh'è dèinter 'na bibliotêca de stôria ed l'agricultûra e 'na colesiòun ed quêder ed pitôr ''naif''. Ind al sît ch' al circònda la cà è stê fât un pêrch agro-ambientêl cun dal piânti dal pôst e elemèint tèpich dal paesâg agrécol ed la pianûra padâna.
 
==L' Amdâja al Valōr Civîl==