Aldo Manuzio: differenze tra le versioni

[[File:Aldus in His Printing Establishment at Venice Showing.jpg|420px|thumb|left|Al Manùsi in dla sô butègabutéga in cumpagnìa dal [[bibliôfil]] francêśfrancéś [[Jean Grolier]], in 'na pitûra 'd fin [[Otsèint]]]]

'''Aldo Manuzio''' "al Vèć" ([[Bassiano]], [[Velletri]] 1449 - [[Venêzia|Venésia]] 1515) l' è stê 'n [[umanìsta]], 'n [[editôr]] e 'n [[tipografìa|tipôgraf]] dimòndi cgnusù. 'L 'īva studiè al [[latèin]] a [[Ròma]] dai mìster Gaspare da Verona e Domizio Calderini, po' al studièva al [[grēc antîg]] a [[Frèra]] sòt' al mìster Batìsta Guarèin (fiōl dal grand umanìsta [[Guarino Veronese]]). A s' sà che in dal 1482 al Manùsi l'l éra uspitè in dla sitè ed'd [[la Miràndla]] dal Count [[Pico 'dla Miràndla]], ch' l' éra stê sô cumpàgn deed stùdi. Al Manuzio l'l armagnìva uspitè a la Miràndla per dū an, e quand al Pico l'l era drè andèr a [[Firèinsa|Firèins]] per purtèr avanti i sô stùdi, al ghe lasèva al còumpit d' educhèr i sô dū anvô (fiò d' sô surèla Cat'rèina) [[Alberto III Pio]] e [[Lionello Pio]], Prìnsip ed [[Chèrp]].

In dal tèimp, al Prìnsip carpśàn Alberto III Pio l' armagnarà sèimper dimòndi tachè e stimadôr dal sô mìster ed latèin e d' grēc antîg, e anca l' a l' jutarà in di sô progètprugèt d' avièr 'na [[tipografìa]]. Cul giudìsi che a Venésia l' avrèv catè dimòndi manuscrìt grēc e latèin (cùm' anca qui che 'l [[Cardinèl Bessarione]] l' 'īva lasè a la [[Basìlica 'd San Marco]] a la sô mòrt in dal 1468) e incòri 'na gran quantitè 'd man d' ōvra da cupìsta e curetôr ed bòśibôśi in lingua grêcagrēca, al Manùsi al vrà cumincèr la sô ativitè 'd editôr e d' [[tipografìa|stampadôr]] pròpi a Venésia, in dù l'l andrà a stèr in dal 1490.

Là in Venésia, infàti, in càl mumèint chè, a s' catèva 'na gràṅ comunitècumunitè 'd studiōs ch' i gh' s' ér'n arfugè dòp ed la diśgregasiòun 'dl' Impér biśantèin dal 1453.

==La sô ativitè 'd stampadôr e d'd editôr==

Al Manùsi al véra la sô butéga 'd tipôgràf in dal 1494, in dla cuntrèda 'd Sànt' Agustèin, prêsti ajutè da l' amīg tipôgràf [[Andrea Torresano]] in dal mèter su i atresadùri piò bòuni 'd cal tèimp lè. Lò e 'l Torreśano i 's mitràn in societèsosietè in dal 1495, insèm anc' a [[Pierfrancesco Barbarigo]], edvintènd acsè la mióra cà d' edisiòun dal'd cal tèimp.

La sô pasiòun per gli ōvri 'dla cultura grēca antìga e p'r i clàsic, la l'l cuciarà a impinìr i sô casèt ed tipôgraf ed [[tīp]] ed caràter româṅ e grêcgrēc, furgè apôsta da l' incisôr Bulgnéś[[Bologna|bulgnéś]] [[Francesco Griffo|Fransèsc Griffo]], ch' l'l imitarà la manéra de'd scrìver di umànista e 'd chi studiôś urientèl preśèint lè in 'dla Venésia in cal mumèint, cun i asèint, i spìritspîrit e 'l ligadûri cumpàgni.

[[File:Aldo Manuzio Aristotele.jpg|220px|thumb|left|'Na pàgina 'dl' ''Aristotele'' aldèin (1495-1498)]]

In dal 1494 i gh' la chèven ed gnìr fôra dal sô stàmpi al puēma ''Ero e Leandro'' dal [[Museo]], sìa in grēc che in latèin, e la ''Galeomyomachia'', tut e dûdū i lìber però sàinsa purtèr imprèsa la data. L' an dôp a gnarà fōra (cun la data) la ''Grammatica greca'' ed [[Costantino Lascaris]], la ''Grammatica greca'' ed [[Teodoro Gaza]], i ''Idillî'' ed [[Teocrito|Teòcrit]], al ''De Aetna'' dal [[Pietro Bembo]], i ''Diaria de bello Carolino'' dal dutôr [[Alessandro De Benedetti]], e 'l prìm ed sìnc e-v'lùm ed la racòlta ed tùti egli ōvri dl' [[Aristotele|Aristòtel]]: chi èter quàt'r e-v'lum i gnaràn fôra a 'rivèr fìn al 1498. Sèimper in dal 1498 i vdìven la luś n' [[Aristofane]] in grêcgrēc e 'na bèla edisiòun dai ''Opere'' dl'dl [[Angelo Poliziano|Àngel Polisiàno]]. A srà pròpi in dla dédica ins a l' ōvra dal Polisiàno, ch' a gnarà imprès per la prìma vôlta al stèma strulghè da l'l Aldo p'r el sô edisiòun, ch' l' éra furmè da 'n [[àncora]] cun dintòren arvultè un [[delfèin]]: simbolicamèint al vlìva significhèr ''festina lente'', ciuè "và in fûga laintamèint", présia e fermèsa in dal stès tèimp.

In dal 1499 in dla sô tipografìa i vìnen stampè soquànt lìber in grēc, cùma qui 'd [[Tucidide|Tucìdid]], [[Sofocle]], [[Erodoto|Eròdot]], [[Senofonte|Senofòunt]], [[Euripide|Eurìpid]], [[Demostene|Demòsten]] e [[Platone|Platòun]]; sèimper in dal 1499 a vin fōra dal sô tòrchi la prìma edisiòun didai ''Scrittori Astronomici e Dioscoride'' e la curiôśa ōvra ''Hypnerotomachia Poliphili'' (ciuè "Al cumbatimèint amurôś ed Polifilo in dl' insògni"), cun dimòndi bèli [[xilografìa|xilografìi]], ch' in faràn un di v'lùm piò presiôś edl' [[umanéśim itagliàn]] [http://mitpress2.mit.edu/e-books/HP/hyp000.htm (al s' pôl guardèr chè)].

'Rivè chè, al Manùsi al pèinsa d' ardùr al furmè di lìber ch' l' andèva a stampèr, pasènd dal furmè in-4° al furmè in-8° (''enchiridii forma''), piò pràtic da manuvrèrmanegèr, cun l' inovasiòun di caràter in ''cursîṿ'' (piò cumpât) che l' incisôr Griffo al'l éra prepèradré pera lòpreparèregh: cun 'na tiradùra ed mìl pès solamèint, al Manùsi in dal 1501 al stampa al ''Virgilio''; seimper in dal stès an i vèden la lùś 'n ''Horatius'' e ai ''Cose volgari di Francesco [[Petrarca]]''. Dal 1502 l' è 'n edisiòun ed ''Dante''.